Migranten in Parijs ­– jouw bijdrage aan de tentoonstelling

*) Met dank aan Najiba Yasmin en Nina Hama.

Voor ons commentaar hebben we gebruik gemaakt van haar paper getiteld The migration mosaic : the Salon in 'Migrant artists in Paris' as a third space (2019), die zij schreef voor het vak Museum Concepts and Narratives aan de Universiteit van Amsterdam. 

Nina Hama heeft in haar scriptie, getiteld Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs. Een onderzoek naar de bezoekerservaring in deze tentoonstelling, onderzoek gedaan naar de bezoekersreacties op de vragen in De Salon. Als gevolg van haar scriptie en aanbevelingen, is deze pagina gemaakt. 

Ook danken we onze collega’s Fabienne Chiang en Achmed Hajhassan, respectievelijk voor de vertalingen uit het Chinees en Arabisch.

Margita van Vugt, medewerker Educatie, verantwoordelijk voor de introductiefilm, audiotour en De Salon in de tentoonstelling Migranten in Parijs, en Maurice Rummens, wetenschappelijk medewerker van het Stedelijk Museum en samensteller van de tentoonstelling (red.) 

Omschrijf waar jij je thuis voelt

Veel antwoorden op deze vraag suggereren zoals verwacht een band met een plaats, streek of land. Ook de natuur wordt vaak genoemd. Bezoekers met een migrantenachtergrond benoemen vaak het gevoel op meer dan een plek te horen. Sommige bezoekers schetsen een ideale plek. Anderen denken aan gemeenschappen van gelijkgestemden. Schrijnend zijn díe reacties  waarin verwezen wordt naar onveiligheid en repressie in het land van herkomst, of naar sociaal-politieke factoren die leiden tot een gevoel van ontheemd zijn. En het is mooi om te zien hoe ook verbanden worden gelegd tussen de tentoonstelling en onze tijd. Dit geeft aan hoe actueel de geëxposeerde kunst uit globaal de periode 1900-1960 is. Een enkele bezoeker stoort zich aan de ‘linkse politieke correctheid’ en waarschuwt: ‘wij zijn er ook nog met onze tradities’. Die verwijzing naar tradities kwam in de tentoonstelling aan bod in de vitrine met publicatie van de in het interbellum invloedrijke nationalistische kunstcriticus Waldemar George.

Is waar je woont ook wie je bent?

Deze vraag is heel uiteenlopend beantwoord. De kunst met zijn individuele, geestelijke vrijheid wordt genoemd als beste bewijs van het tegendeel. Een andere bezoeker meent van wel en verwijst naar nazi-Duitsland. Weer anderen zeggen dat we tegenwoordig zo verbonden zijn met de hele wereld, dat identificatie los staat van een geografische plek en meer te maken heeft met de culturele bagage die je hebt. Een bezoeker herkent zichzelf in Chagalls gevoel tussen twee werelden te leven. Ook verlangt iemand naar het moment dat het in het museum niet meer over ‘identiteitspolitiek zal gaan, maar om de kunst zelf’, eraan toevoegend: ‘het Stedelijk is politiek afhankelijk geworden’.

Vertel me waar je echt vandaan komt

Een behoorlijk aantal antwoorden op deze vraag is  afkomstig van bezoekers met een migrantenachtergrond die verwijzen naar actuele of historische sociaal-politieke ontwikkelingen die hun levens beïnvloeden, zoals brexit of het kolonialisme. Zo schrijft een bezoeker veelzeggend: ‘Ik spreek Frans omdat ik in Senegal heb gewoond’. Onder deze tekst is een boom getekend, de linkerhelft kaal, de rechterhelft groen. Een reactie toont mensen hand in hand in een kring. De tekst eronder herinnert er fijntjes aan dat de tentoonstelling werd gesponsord door een grote financiële instelling. Musea moeten oppassen voor belangenverstrengeling.

Welke reis heb je afgelegd om hier te komen?

Een bezoeker noemt de protesten voor meer democratie in Hong Kong ‘de revolutie van onze tijd’, een verwijzing naar de onafhankelijkheidsstrijd van Vietnam, de voormalige Franse kolonie Indochina, die in de tentoonstelling werd aangestipt. Volgens de voorlaatste bijdrage zijn ‘instituties (waarschijnlijk dienen we daar ook musea onder te verstaan – red.) halsstarrig (in Arabisch schrift)’. ‘Nu zijn ze een voortzetting van kolonialisme.’ Deze actuele kritiek betreft waarschijnlijk niet alleen het feit dat collecties nog steeds getuigen van de koloniale oorsprong van musea, ze doelt vermoedelijk ook op het gehele museale systeem, inclusief de inhoudelijke staf.