rineke dijkstra - portretten

Eindpunt van reizende tentoonstelling, georganiseerd door het Stedelijk Museum, met ca. 75 werken van de Nederlandse fotografe Rineke Dijkstra (Sittard 1959).

Na Parijs, Winterthur en Barcelona heeft de reizende expositie ‘Rineke Dijkstra –Portretten’  haar hoofdbestemming bereikt: Stedelijk Museum CS. Het overzicht omvat 75 fotowerken van de Nederlandse fotografe vanaf het begin van de jaren ’90, zoals de wereldberoemde strandportretten, de foto’s van stierenvechters na de strijd en van vrouwelijke en mannelijke Israëlische soldaten. Daarnaast zijn twee video-installaties opgenomen. Het is voor het eerst dat het werk van Dijkstra in deze brede samenhang wordt getoond.

De door het Stedelijk samengestelde en georganiseerde tentoonstelling opende op 13 december 2004 in het nieuwe fotografiemuseum Jeu de Paume in Parijs. Vervolgens reisde het overzicht met veel succes naar Fotomuseum Winterthur en La Caixa in Barcelona. Speciaal voor de huidige tentoonstelling in Stedelijk Museum CS is een kleine aanvulling gemaakt met het meest recente werk van Dijkstra, dat onder andere werd opgenomen in het Vondelpark in Amsterdam.

Rineke Dijkstra (Sittard, 1959) brak internationaal door met haar indrukwekkende portretreeksen. Het bekendst is de magistrale serie Strandportretten die bestaat uit sobere, frontale opnamen van jonge mensen op stranden in de Verenigde Staten, Nederland, België, Polen en de Oekraïne. In deze reeks concentreert Dijkstra zich op het moment dat een pose zich vormt of juist wordt losgelaten. Aarzeling en onzekerheid zijn zichtbaar in houding en oogopslag en verwijzen naar de existentiële eenzaamheid van pubers. De kale omgeving, het enigszins lage standpunt van de camera en het gebruik van invulflitslicht scherpen de vaak sterk cultureel bepaalde details en geven de beelden een monumentaal karakter.

In de fotoseries die Dijkstra rond het midden van de jaren negentig startte, richtte zij zich op de weergave van verhevigde emotionaliteit. Zij fotografeerde pas bevallen vrouwen met hun baby tegen zich aan gedrukt: ontluisterende en aangrijpende beelden van moederliefde die elke zoetsappige associatie met moederschap ver achter zich laten. Zij legde stierenvechters in Portugal vast, vlak na de strijd: uitgeput, trots, voldaan en met bloed besmeurd. In Engeland portretteerde ze kwetsbare scholieren en piepjonge meisjes, sexy opgeprikt voor een avondje uit in de disco. Door haar tegelijkertijd niets ontziende én afstandelijke, respectvolle benadering slaat Rineke Dijkstra in deze series een brug tussen het persoonlijke en het universele. 

Met haar werk onderzoekt Dijkstra de grenzen van het portretgenre. De gefotografeerde mensen dragen vaak een naam maar staan evenzeer model voor een groep, en ontstijgen het strikt individuele. In die zin is zij zowel een leerling van de Amerikaanse fotografe Diane Arbus met haar confronterende, ontluisterende mensbeelden als van August Sander, die tijdens het Interbellum de Duitse samenleving in typen ordende.

Tot de hoogtepunten uit de jaren negentig behoren ook de videowerken 
The Buzzclub/Mysteryworld en Annemiek. In beide speelt muziek een belangrijke rol. In eerstgenoemde video dansen discogangers, jongens en meisjes, soms alleen, soms met zijn tweeën op twee naast elkaar geprojecteerde beelden op discodreunen. Hun omgeving is een witte, studioachtige ruimte. De volledige concentratie op de adolescenten, hun kleding, hun lichaamstaal, hun soms overduidelijke dronkenschap, werkt letterlijk fascinerend.

Belangrijke onderwerpen in Dijkstra’s werk zijn het fotografisch vastleggen van verandering in de tijd en de psychologische lading van masker of uniform. Vanaf 1994 fotografeert zij om de paar jaar een van oorsprong Bosnisch meisje, Almerisa, dat zich ontwikkelt van een angstig klein vogeltje met keurige kleren tot een zelfverzekerde, westerse vrouw. De portretserie van de Franse legionair Olivier (2000-2003) toont een dergelijke ontwikkeling, maar dan van jongen naar man. Hoezeer een uniform een mens beschermt, status geeft, verandert, is een thema van zowel de foto’s van de sexy Buzzclub-meisjes als de beelden van de Israëlische soldaten die Dijkstra in de periode 1999-2003 maakte. Een andere benadering koos Dijkstra voor haar portretten in de Tiergarten in Berlijn uit dezelfde periode. Hier ligt de nadruk minder op pose als op gebaar; de sfeer van deze serie is theatraler, een effect dat wordt versterkt door de donkere bosachtige omgeving. Dijkstra’s meest recente werk, delen uit een nog te voltooien serie die alleen in de tentoonstellingseditie in Stedelijk Museum CS worden getoond, kan hier als een vervolg op worden beschouwd.

Naast keuzen uit bovengenoemde series zijn ook zelfstandige portretten te zien. (gesloten op nieuwjaarsdag).

De tentoonstellingstournee ‘Rineke Dijkstra – Portretten’ werd ondersteund door de Mondriaan Stichting

Publicaties ‘Rineke Dijkstra - Portretten’
-Bij uitgeverij Schirmer/Mosel is ter gelegenheid van de tentoonstellingstournee het boek ‘Rineke Dijkstra - Portraits’ verschenen. Het bevat circa zestig paginagrote reproducties en teksten (NL/EN) van Urs Stahel, directeur Fotomuseum Winterthur, en Hripsimé Visser, conservator fotografie van het Stedelijk Museum en samensteller van de tentoonstelling.
Schirmer/Mosel, i.s.m. Jeu de Paume, Paris; Fotomuseum Winterthur; Stedelijk Museum Amsterdam. 
SMA catalogus 881; 160p. NL/EN.  Prijs: € 27,50 (paperback).
-Stedelijk Museum Bulletin nr. 6 met daarin onder meer een uitgebreid interview met Rineke Dijkstra door Jan van Adrichem (NL/EN, € 5,00).

Activiteiten ‘Rineke Dijkstra - Portretten’
-Opening tentoonstelling: 3 november 2005, 17.00 uur
-Museumn8, zaterdag 5 november 19.00-02.00 uur rondleidingen, inleiding door Hripsimé Visser
-Diverse activiteiten voor kinderen en jongeren, o.a. rondleidingen