Tentoonstelling — 13 nov 1997 t/m 24 jan 1998

Het Stedelijk Museum presenteert van 13 november 1997 tot en met 25 januari 1998 alle 79 werken op papier van de Russische kunstenaar Kazimir Malevich die behoren tot de Khardzhiev-Chaga collectie. Geen van deze werken is ooit eerder voor het publiek te zien geweest.

De verzameling werken op papier bestaat uit tekeningen in potlood, krijt, gouache, inkt en aquarel, waaronder een schetsboek met 22 losse bladen, en twee litho's. De bladen van het schetsboek zijn zodanig ingelijst dat de schetsen op voor- en achterkant te zien zijn. De werken beslaan nagenoeg Malevich' gehele scheppingsperiode: de vroegste werken stammen uit zijn symbolistische periode (circa 1907-08), de laatste zouden rond 1930 gemaakt zijn. Een aantal van de tekeningen bevat duidelijke verwijzingen naar bekende schilderijen van Malevich, onder andere die uit de collectie van het Stedelijk Museum. Andere, met name die op bladen uit het schetsboek, tonen mogelijke ontwerpen voor schilderijen die niet bekend zijn of wellicht zelfs nooit gemaakt zijn. Een derde groep moet gezien worden als zelfstandige tekeningen en als zodanig uniek.

Nikolai Ivanovich Khardzhiev (1903-1996) was de eerste wetenschapper die, eind jaren twintig en begin jaren dertig, begon met het beschrijven van de geschiedenis van de Russische avantgarde van het begin van deze eeuw. Hij had contacten met de voormannen van de beweging zelf, onder wie Malevich. Maar ook Matiushin en Kruchenykh (die samen met Malevich de beroemde opera Overwinning op de zon (1913) maakten), kunstenaars als Filonov, Tatlin, Larionov en schrijvers als Akhmatova, Mandelstam en Kharms heeft Khardzhiev persoonlijk gekend. In de loop der jaren bouwde Khardzhiev een omvangrijk archief op van correspondentie met en documentatie van de kunstenaars van de Russische avantgarde, alsook een collectie kunstwerken.
In 1993 emigreerden Khardzhiev en zijn vrouw Lidia Chaga naar Nederland, met medeneming van de kunstwerken uit zijn collectie. Zijn archief is grotendeels achtergebleven in Moskou. Het bestaan van de collectie kunstwerken was wel bekend, maar vrijwel niemand wist waaruit de verzameling nu precies bestond. Khardzhiev liet zijn collectie in principe aan niemand zien. Na zijn overlijden in 1995 werd het beheer van de collectie overgenomen door de Khardzhiev-Chaga Kunststichting, die zich onder meer tot doel stelt om de werken in de openbaarheid te brengen.

De werken van Malevich worden getoond in samenhang met delen uit de collectie van het Stedelijk. Rudi Fuchs legt een verband tussen Malevich en werken van een jongere generatie kunstenaars als Jannis Kounellis, Donald Judd en Arnulf Rainer. Malevich is hier, als gedreven mystiek visionair, de verbindende schakel met het werk van Rainer en Kounellis, en als pionier van de abstracte kunst, met dat van Judd.

Kazimir Malevich (1878-1935) is één van de grondleggers van de abstracte kunst. Het Stedelijk Museum bezit sinds 1958 de grootste collectie werken van Malevich - voornamelijk schilderijen - in het Westen.

Bij deze tentoonstelling verschijnt een Stedelijk Museum Cahier waarin alle werken op papier uit de collectie Khardzhiev zijn afgebeeld. Inleiding: Geurt Imanse, catalogus van alle werken op papier: Frits Keers, Frank van Lamoen, vormgeving: Walter Nikkels. Nederlands/Engels. Uitgever: Stedelijk Museum, 1997.