breaking the rules

Zo’n 70 werken uit de collectie van het Stedelijk Museum die met elkaar gemeen hebben dat ze een tegendraads, anarchistisch karakter hebben en zich tegen bestaande regels en conventies in kunst en maatschappij verzetten.

In sommige werken worden bestaande criteria over kunst en kunstgeschiedenis op de hak genomen met paradoxale en banale objecten, in andere wordt gereageerd op maatschappelijke of politieke zaken. Aanleiding voor deze presentatie zijn recente aankopen van Marc Bijl, Thomas Hirschhorn en Erik van Lieshout. In hun werk is de stemming van verharding en verwarring voelbaar die ontstond na de aanslag op het World Trade Centre, de oorlog in Irak en de politieke moord op Pim Fortuyn.

Deze aanwinsten worden geplaatst in de context van werken die in de afgelopen vier decennia zijn gemaakt, waardoor een amalgaam van posities en mentaliteiten ontstaat, uitgewerkt in verschillende disciplines.

Vooral sinds het Dadaisme is het een bekend verschijnsel dat kunstenaars een vorm van destructie of chaos kiezen om tot vernieuwing en een herdefiniëring van het begrip modern te komen. Esthetische codes en onderwerpen die nog maar net geaccepteerd lijken te zijn, worden overhoop gehaald om het publiek te shockeren en wakker te schudden. Dit kan gebeuren door het bestaande gevoel voor goede smaak te attaqueren met ironische of shockerende beelden en materialen, maar het kan ook door de toeschouwer een spiegel voor te houden met karikaturale of extreme uitvergrotingen van de realiteit.

Thomas Hirschhorn toont met Neighbours (2005) de destructieve kracht van geweld in een apocalyptische voorstelling. Hij verwijst naar de onmogelijkheid om de realiteit nog effectief te verbeelden met de esthetiek van Picasso en Matisse. Door Neighbours in de nabijheid te plaatsen van objecten van Jean Tinguely en Daniel Spoerri wordt duidelijk dat de huidige generatie kunstenaars niet uniek is met het commentaar op de alledaagse werkelijkheid. Ook deze kunstenaars leverden begin jaren zestig kritiek op de eenzijdige wereld die gericht lijkt op techniek en commercialiteit.

Zij organiseerden acties en maakten assemblages van bestaande objecten waarvan ze de identiteit veranderden. Hun werk en dat van andere Nouveau Réalisten zoals Arman, Mimmo Rotella, Martial Raysse was vooral een reactie op de persoonlijk geladen schilderkunst van het Abstract Expressionisme. Dit laatste hadden zij gemeen met de Amerikaanse Pop Art kunstenaars, hoewel deze met hun werk minder een duidelijk commentaar leveren op de consumptiemaatschappij. Wel tonen zij de banaliteit of het geweldadige karakter dat is terug te vinden in de massamedia.

De Fluxus kunstenaars (o.a. Ben, Wolf Vostell, Wim T. Schippers) leverden met acties, events en polemische artikelen kritiek op het commerciële karakter van het kunstvoorwerp. Sommigen pleitten zelfs voor de complete afschaffing van materialen en middelen en beschouwden de momentopname uit het leven van een kunstenaar, de tijd die de opvoering in beslag neemt, als kunst. Net als in eerder genoemde stromingen wilde Fluxus de bestaande grenzen in de kunst veel breder maken.

In de jaren tachtig toonden Georg Herold en Martin Kippenberger hun afkeer van elke vorm van kunstfetisjisme en verheerlijking en leverden zij ironische en provocatieve commentaren, verwerkt in installaties, sculpturen, schilderijen, tekeningen en affiches. Het recente werk van Marc Bijl en Erik van Lieshout wordt hier in samenhang getoond met dat David Bade en Charlotte Schleiffert. De uitwassen en taboes van maatschappelijke situaties (heroïnehandel, seks, geweld, hypocrisie rond normen en waarden, intolerantie) worden in realistische beelden of in metaforen aan de orde gesteld.

Publicaties
In Stedelijk Museum Bulletin 3, 2006 is een interview opgenomen van Roos Gortzak met Gijs van Tuyl en Maarten Bertheux, samenstellers van de tentoonstelling ‘Breaking the Rules’. Het Bulletin is vanaf 22 juli in de museumwinkel te koop (NL/EN, €5,-).