august sander

Het Stedelijk Museum presenteert vanaf 13 juli een overzichtstentoonstelling van het werk van de Duitse fotograaf August Sander (1876-1964): In der Photographie gibt es keine ungeklärten Schatten!

Met zijn artistiek-documentair totaalprojekt Mensen van de 20ste eeuw stelde Sander zich geen geringer doel dan in 45 mappen van elk 12 rollenportretten de volledige maatschappelijke orde van zijn tijd in kaart te brengen. Sander heeft zijn onderneming niet voltooid, maar de foto's die hij ons heeft nagelaten behoren tot de indrukwekkendste en aangrijpendste in de geschiedenis van de fotografie. Voor het eerst wordt een groot overzicht van zijn werk in ons land getoond. De tentoonstelling omvat ruim 200 originele afdrukken, aangevuld met historische documenten en enkele volledige portfolio's uit Mensen van de 20ste eeuw.

Deze serie is zowel een sociologisch project, een historisch document als een fotografisch meesterwerk. In een periode die ruwweg loopt vanaf de laatste regeringsjaren van de Duitse keizer Wilhelm II tot aan de machtsovername door de nationaalsocialisten in 1933 werkte de fotograaf aan wat hij zelf 'een beeld van onze tijd' noemde. De indeling in groepen was gebaseerd op zijn specifieke idee over de ordening van de Duitse maatschappij. Sander begon bij de boeren en leidde de kijker via opeenvolgende maatschappelijke lagen en beroepsgroepen naar de hoogste trappen van beschaving - om uiteindelijk in een neerwaartse beweging te eindigen bij 'de laatste mensen': geestelijk gestoorden en zieken.

In conceptueel opzicht is Sanders project stevig verankerd in zijn tijd. De politieke en economische crises na de Eerste Wereldoorlog veranderden het denken over de plaats en toekomst van beeldende kunst en fotografie. Rond 1920 vond Sander aansluiting bij de z.g. Keulse Progressieven en begon met een exacte, anti-picturalistische wijze van fotograferen. Duitsland kampte na de vernedering van de oorlog met een identiteitscrisis die zich uitte in de vraag wat nu eigenlijk het wezen van de Duitse maatschappij, van de Duitse mens was. 

Dit leidde tot alle mogelijke vormen van maatschappelijke ordeningen, ivan typologieen, van theorieen over het volkseigene. Het nazisme zou hiervan de ergste uitwas zou worden. In de fotografie kreeg dit zoeken naar een identiteit gestalte in de publicatie van verzamelboeken over thema's als vrouwen, ambachtslieden, mannelijke prominenten enzovoort. Sanders projekt stijgt hierboven uit omdat zijn werk in principe álle beroepsgroepen en maatschappelijke lagen omvatte. Bovendien werkte hij niet vanuit een politiek-ideologisch streven.

De receptie van Sanders werk was aanvankelijk zeer positief. In 1929 verscheen Antlitz der Zeit, een eerste selectie uit zijn project, voorzien van een inleiding van de schrijver Alfred Döblin. Samen met Die Welt ist schön van Albert Renger-Patzsch uit hetzelfde jaar en het werk van Karl Blossfeldt, wiens Urformen der Kunst een jaar eerder was uitgekomen, ontwikkelde Sander een nieuwe richting in de Duitse fotografie gebaseerd op analyse en registratie. In 1934 beval de Duitse Rijkskamer voor Beeldende Kunsten dat zowel de drukplaten als de beschikbare kopieen van Antlitz der Zeit vernietigd moesten worden, onder meer omdat de portretten mensbeelden toonden die niet bepaald overeenkwamen met de ideale voorstellingen van de nazi's.

Hoewel het mensbeeld van August Sander het produkt is van een afgesloten periode, is zijn werk van grote betekenis voor latere en zelfs voor hedendaagse fotografen. Zeker is dat in de naoorlogse fotografie het ondeelbare mensbeeld van Sander geen plaats meer heeft. De zelfbewuste representant van een schijnbaar vaststaande maatschappelijke orde is vernietigd door media en reclame. Het zoeken naar het evenwicht tussen het individuele en het archetypische heeft echter een nieuwe vorm gevonden in het zorgvuldig registrerende werk van een generatie jonge Duitse fotografen onder wie Thomas Struth en Andreas Gursky en in Nederland in de fotografie van Rineke Dijkstra. Naast een grote selectie beelden uit Menschen des 20. Jahrhunderts zijn ook foto's uit de Rheinlandschaften en uit Köln wie es war opgenomen.

De tentoonstelling wordt begeleid door het Nederlandstalige boek August Sander - In der Photographie gibt es keine ungeklärten Schatten! Samenstelling: Gerd Sander. Uitgave: August Sander Archiv en Kulturstiftung Stadtsparkasse, Keulen. Vele duotone illustraties. Te koop in de museumboekwinkel voor f 65,-