Reactie Stedelijk op bruikleenaanvraag

We hebben bij het Stedelijk op 28 mei 2024 van een collectief, bestaande uit cultuurwerkers en activisten, een bruikleenaanvraag ontvangen voor het werk Bakunin’s Barricade van Ahmet Öğüt. Zij maken zich ernstig zorgen om de mensenrechten in Gaza-Palestina, en willen het werk inzetten bij een aankomende demonstratie van studenten bij een Amsterdamse onderwijsinstelling. Vanuit diezelfde zorgen en vanuit onze rol als museum – meerstemmig, met oog voor een maatschappelijke context – hadden wij al vergevorderde plannen om het werk binnen afzienbare tijd op te stellen in het museum. We stonden evenwel niet afwijzend tegenover het verzoek. Hoewel bruikleenaanvragen normaliter een aantal maanden van tevoren aangevraagd moeten worden, hebben we de procedure versneld en zijn we op 5 juni in gesprek gegaan met enkele vertegenwoordigers van het collectief.

Achtergrond van het werk

Bakunin’s Barricade (2015-2020) was onderdeel van de groepstentoonstelling In the Presence of Absence – Voorstellen voor de museumcollectie (5 september 2020-31 januari 2021). Het museum doet aankopen uit deze tweejaarlijkse tentoonstellingen en verwierf dit werk van Öğüt voor de collectie.

Bakunin’s Barricade voert terug op een idee van de anarchistische denker Mikhail Bakunin. Toen de Pruisische troepen in 1849 de socialistische opstand in Dresden wilden neerslaan, stelde hij voor om schilderijen uit de collectie van het Nationaal Museum voor de barricades te plaatsen. Volgens Bakunin zouden de soldaten het niet aandurven om deze kostbare kunstwerken te vernietigen. Geïnspireerd door Bakunins nooit gerealiseerde voorstel, creëerde Ahmet Öğüt een barricade van hekken, autowrakken, bouwmaterialen en andere objecten, gecombineerd met een aantal door hem geselecteerde kunstwerken.

Na eerdere uitvoeringen van dit werk in het Van Abbemuseum, Eindhoven, Museum Ludwig, Keulen, ZeynoMuhsin Bilge, Istanbul, Kunsthal Charlottenborg, Kopenhagen en Kunstverein Dresden, voerde Öğüt Bakunin’s Barricade in het Stedelijk uit met werken van Else Berg, Timo Demollin, Marlene Dumas, Pieter Engels, Nan Goldin, Käte Kollwitz, Jan Th. Kruseman, Kazimir Malevich en PINK de Thierry uit de collectie van het Stedelijk.

Het contract

Bij de aankoop van Bakunin’s Barricade van Ahmet Öğüt hoort een contract dat bepaalt dat wij als koper ons bereid verklaren dit werk uit te lenen aan derden om deze als barricade te gebruiken, indien daar om wordt verzocht in de context van radicale economische, sociale en politieke transformatieve gebeurtenissen en bewegingen die aanleiding geven tot ernstige zorgen onder de bevolking aangaande fundamentele mensenrechten, inclusief degene die staan omschreven in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Wij als koper verklaren ons bereid met derden te onderhandelen over het gebruik hierbij van ten minste vijf kunstwerken die deel zijn van Bakunin’s Barricade. Dit mogen ook reproducties zijn.

Het contract bepaalt ook dat wij als museum per geval en naar eigen inzicht beslissen of het verzoek gehonoreerd wordt, of en welke kunstwerken we ter beschikking stellen en onder welke voorwaarden.

Mocht het museum een verzoek niet honoreren, dan moet het museum een statement uitbrengen waarin het haar overwegingen toelicht en verklaart in het licht van de missie en visie van het museum.

Uitkomst bruikleenaanvraag

We hebben in het gesprek met de aanvragers laten weten open te staan voor hun verzoek en hen twee mogelijkheden geboden:
A. Het werk wordt door het museum uitgeleend met reproducties ipv. met originele kunstwerken
B. Aangezien we ten tijde van de aanvraag al vergevorderde plannen hadden om Bakunin’s Barricade op korte termijn in het museum te tonen, met als even belangrijk onderdeel hiervan een aanvullend inhoudelijk programma, om het werk een katalysator van talks en discussies te laten zijn, hebben we het collectief uitgenodigd om het programma mede vorm te geven.

In het gesprek kwam naar voren dat het voor de aanvragers een vereiste is om Bakunin’s Barricade buiten het museum tentoon te stellen. Hoewel het contract de optie geeft dat reproducties van kunstwerken gebruikt kunnen worden, wees het collectief die mogelijkheid af, omdat dit voor hen ‘te performatief’ zou zijn. Zij hebben laten weten niet in te gaan op onze uitnodiging om co-curator te zijn van een aanvullend inhoudelijk programma rond de presentatie van het werk in het Stedelijk in de zomer van 2024.

Beweegredenen Stedelijk Museum

Vooropgesteld: dat wat er in Gaza-Palestina gebeurt, wordt door ons allemaal in het museum nauw gevolgd en veel besproken. Ook wij zijn geschokt en bedroefd door het aanhoudende geweld en het verlies van zoveel mensenlevens.

Als een bruikleenverzoek voor dit belangrijke werk wordt afgewezen, zijn we eraan gehouden om een verklarend statement uit te brengen. We willen graag transparant zijn over de overwegingen die we maken, ook al wijzen wij goedbeschouwd de aanvraag niet af en zijn wij niet verplicht dit kenbaar te maken. Uit respect voor de oprechte intenties van de aanvragers doen we dit wel.

Een bruikleenaanvraag wordt bekeken vanuit de inhoud van het werk en onze rol als museum. Het werk is aangekocht in het volle besef van de inhoud en het contract, daarom staan we open voor de bruikleenaanvragen van dit werk. In het geval van deze aanvraag wel in de vorm met reproducties (waarbij dit niet publiekelijk bekend gemaakt zou worden en daarmee de boodschap van het werk niet verloren zou gaan). Het spijt ons dat de aanvragers deze vorm van Bakunin’s Barricade niet willen, maar hebben daar begrip voor.

Het leveren van originele kunstwerken in een demonstratie staat op gespannen voet met een belangrijk onderdeel van onze missie en waarden, namelijk het verantwoordelijk omgaan met de collectie en die behouden voor volgende generaties. Deze rol en verplichting hebben wij ook als museum.

Onze rol als museum is het geven van een platform aan kunstenaars, het laten spreken van onze programmering, en het faciliteren van een ruimte om hierop te reageren. Dit doen we onder andere door op korte termijn Bakunin’s Barricade op zaal te tonen, met als even belangrijk onderdeel hiervan een aanvullend inhoudelijk programma waarin een vrije uitwisseling van gedachten gefaciliteerd wordt.