In Memoriam Jan bons

Jan Bons is op 94-jarige leeftijd in Amsterdam overleden. Jan Bons noemde het werk van zijn collega ontwerper en vriend Willem Sandberg ‘het montere minimum’. Een prachtige definitie die ook op zijn eigen werk van toepassing is. Met een minimum aan middelen de boodschap optimaal overbrengen, zonder overbodige toevoegingen, in heldere kleuren met een zeer eigen signatuur. Beiden gebruikten graag gerafelde vormen, Sandberg hield van weghalen door te scheuren, het leek op beeldhouwen zei hij: “het weghalen in plaats van toevoegen”. Jan Bons kwam tot een ontwerp door zover mogelijk te reduceren, vrolijke vormen werden tot een heldere mededeling waarvan de essentie teruggebracht was tot het hoogst noodzakelijke.
Grinnikend merkte Jan Bons eens op dat het Gemeente Vervoers Bedrijf toch goed had gekeken naar zijn werk. Zijn afbeelding van de IDFA camera werd namelijk gebruikt op de tramdeuren om video-opnamen in de tram aan te kondigen. Hij zei dat hij er nooit voor betaald had gekregen, sterker nog ze hadden nooit zijn toestemming gevraagd! Deze benadering kenmerkte Jan Bons, altijd relativerend, met veel understatement en wars van alle poespas.

Met het heengaan van Jan Bons is er een periode afgesloten van de giganten in de Nederlandse grafische vormgeving: Sandberg, Treumann, Elffers, Bons. Het waren deze mannen die na de oorlog het vak organiseerden en emancipeerden en het tot een gerespecteerd beroep maakten waarmee ze de grafisch vormgevers de speciale positie hebben verschaft waar huidige generaties nog de vruchten van plukken. De oorlog heeft hun leven sterk bepaald. Bons, Treumann en Sandberg waren bij clandestiene uitgaven en het vervalsen van persoonsbewijzen betrokken. Ze verloren vele vrienden en de oorlog tekende hen en bepaalde hun houding daarna.

Affiches voor het theater en de film vormen het grootste deel van het oeuvre van Bons. Zijn werk voor toneelgezelschappen als Studio (1963-1971) en De Appel (1970-2000) en voor het IDFA zijn monumenten in de Nederlandse affichekunst. Later kwamen daar ook de affiches voor het Atlas Ensemble en het Nieuw Ensemble bij waar zijn jongste zoon Joël artistiek leider is. Bons was de grafisch vormgever die beeld en belettering meestal schilderde. De raad die Sandberg hem gaf om altijd rood toe te passen in een affiche heeft hij niet vergeten.
Bons raakte zeer bevriend met Gerrit Rietveld die hij leert kennen als ze beiden in 1946 in de Nieuwe Kerk werken aan de tentoonstelling Weerbare Democratie die het verzet gedurende WOII in beeld moet brengen. Hij gaat met hem naar Mexico voor de tentoonstelling Asi es Holanda in 1956 waar Jan Bons een enorme muurschildering van 6 x 76 m maakte op verzoek van Rietveld. Het affiche dat Bons in 1959 maakte voor de tentoonstelling die in het Stedelijk Museum werd gehouden over het werk van Gerrit Rietveld behoort tot een van de iconen in de Nederlandse affiche geschiedenis, het maakt ook nu vanzelfsprekend onderdeel uit van de vaste collectie opstelling.

Jan Bons ontwierp postzegels over onderwerpen die nauw verbonden zijn met namen die ook het Stedelijk Museum betreffen: de Cobrazegel in 1988, de H.N. Werkmanzegel in 1994. In 1995 ontwierp hij een zegel over de bevrijding. De zegel werd nu wel geaccepteerd, na een eerdere geruchtmakende afwijzing van de zegel in 1985. In 2002 werden alle Kinderpostzegels geëxposeerd in het Stedelijk Museum alwaar de nieuwe door Bons ontworpen Kinderpostzegel voor dat jaar in zijn bijzijn werd gepresenteerd.

Met het overlijden van Jan Bons heeft het Stedelijk Museum een dierbare vriend en een stukje van haar geschiedenis verloren. Gelukkig leeft hij voort in onze collectie waarin zijn werk ruim vertegenwoordigd is.

Auteur: Carolien Glazenburg