HERKOMSTONDERZOEK

 Na uitvoerig eigen onderzoek stelt de Restitutiecommissie dat het het meest aannemelijk is dat het werk in 1940 met medewerking van Irma Klein en Robert Lewenstein is geveild, nadat de laatste het geërfd had van zijn moeder Hedwig Lewenstein-Weijerman, die in 1937 overleed. De commissie komt tot de conclusie dat de verkoop van het werk enerzijds niet los gezien kan worden van het naziregime, maar mede het gevolg was van de verslechterde financiële omstandigheden waarin Irma Klein en Robert Lewenstein al voor de Duitse inval verkeerden. Dit biedt naar het oordeel van de commissie een minder sterke grondslag voor restitutie dan een geval waarin sprake is van roof of confiscatie. Daarbij komt dat niet is gebleken dat Irma Klein in de periode na de Duitse bezetting pogingen heeft ondernomen om het geclaimde werk terug te vragen aan het museum (de gemeente), terwijl redelijkerwijs kan worden verondersteld dat zij wist of had kunnen weten dat het werk zich daar bevond. De Restitutiecommissie heeft verder vastgesteld dat niet is gebleken dat het museum het werk in 1940 niet te goeder trouw heeft verworven. De Restitutiecommissie komt dan ook tot de conclusie dat de gemeente en het museum niet zijn gehouden tot teruggave van het werk aan de erfgenamen.

Jan Willem Sieburgh, directeur a.i. bij het Stedelijk Museum: “We vinden het belangrijk dat de geschiedenis omtrent dit werk nu zo goed mogelijk is onderzocht, en dat de Restitutiecommissie, na jaren van eigen onderzoek volgend op het onze, uiteindelijk tot een bindend advies heeft kunnen komen. Volgens dit advies mag het werk in de collectie van het Stedelijk blijven. Wij realiseren ons terdege dat dit teleurstellend is voor de claimanten, en dat dit schilderij voor altijd verbonden zal blijven aan een pijnlijke geschiedenis. De relatie van onze collectie met de Tweede Wereldoorlog zal altijd belangrijk zijn, informatie daarover zullen we aan het publiek blijven tonen, online en ook op zaal.”

Van de bijna 4.000 werken die in het Stedelijk binnen het onderzoek vielen, werden uiteindelijk 15 werken gevonden waarbij vragen zijn ten aanzien van de herkomst, of de manier waarop ze van eigenaar wisselden in de periode 1933-1945. Dit relatief hoge aantal heeft ook te maken met een bijzondere situatie: het Stedelijk beschikte als eerste museum in Nederland over een bunker in de duinen bij Castricum om de collectie veilig te stellen. Andere musea als het Rijksmuseum, Frans Halsmuseum, Boijmans en de Lakenhal gaven ook werk in bewaring, evenals privéverzamelaars. Zodoende werd tijdelijk aan meer dan 500 collecties onderdak geboden. De vaak handgeschreven inventarislijsten zijn niet compleet; toenmalig conservator Willem Sandberg liet bij kunstwerken van Joodse verzamelaars, om ze voor inbeslagneming te behoeden, alle kentekenen verwijderen en de bijbehorende documenten verstoppen of vernietigen. Het is dus mogelijk dat werk waarvan het museum niet weet hoe en wanneer het werd verworven, afkomstig is van Joodse verzamelaars die werk in bewaring gaven, maar die na de oorlog niet terugkeerden.

Het Stedelijk doet er alles aan om de mogelijk belanghebbenden van de 15 werken te vinden en met hen een gesprek aan te gaan over de geschiedenis en de toekomst van deze werken. Partijen die vinden dat ze recht hebben op een werk, nodigt het museum uit om de zaak gezamenlijk voor te leggen aan de Restitutiecommissie. Door de zaak voor te leggen aan de Restitutiecommissie erkennen zowel museum, de Gemeente Amsterdam (eigenaar van de collectie), dat het advies van de Restitutiecommissie bindend is.