Helena van der Kraan
In Memoriam
Nieuws — 18 jun 2020
Helena van der Kraan werkte aanvankelijk als graficus, maar koos begin jaren 1970 voor de fotografie. Ze werd geboren in Tsjechië, maar na de Russische inval in haar land in 1968 vluchtte zij naar Nederland, en vestigde zich hier. In Amsterdam volgde zij een opleiding aan de Ateliers’63 en ontmoette ze beeldend kunstenaar Axel van der Kraan, die haar partner werd. Aanvankelijk documenteerde vooral zij hun beider (beeldhouw)werk, maar fotografie werd in de loop van de jaren 1970 haar eigenlijke medium.
Van der Kraans oeuvre is volstrekt eigenzinnig en tegelijk klassiek, nergens modieus of trendgevoelig. Het bestaat in essentie uit portretten, ook haar foto’s van stillevens en dieren vallen uiteindelijk onder die categorie. Haar laatste boek, het onlangs verschenen Portretten, kortgeleden verschenen, bevat portretten van teddyberen, trotse, aandoenlijke, soms potsierlijke, altijd enigszins gehavende klassieke exemplaren. ‘Knuffel’ is een begrip dat hen niet past. Van der Kraan benaderde haar beren als individuen, als wezens met een eigen karakter en levenservaring, met diep respect voor hun staat van dienst.
-
Annette, 1985 © Helena van der Kraan/Nederlands Fotomuseum/Stedelijk Museum Amsterdam -
Liggend Naakt, 1985 © Helena van der Kraan/Nederlands Fotomuseum/Stedelijk Museum Amsterdam -
Twee honden, ca. 1980 © Helena van der Kraan/Nederlands Fotomuseum/Stedelijk Museum Amsterdam -
Stilleven (versie II), 1984 © Helena van der Kraan/Nederlands Fotomuseum/Stedelijk Museum Amsterdam -
Selene van Vliet, 2004 © Helena van der Kraan/Nederlands Fotomuseum/Stedelijk Museum Amsterdam
De mensen die zij fotografeerde maakten deel uit van haar directe omgeving. Het zijn haar geliefden, vrienden, kunstenaars, hun kinderen. Ook haar stillevens bestaan uit objecten in haar huis en atelier. Maar die grote thema’s als liefde, vriendschap, familie en herinneringen verliezen het in betekenis van haar geraffineerd eenvoudige composities, van de subtiele gradaties in tonen en tinten, van het naast elkaar plaatsen van stoffen en materialen, van de reflectie van licht in glas, metaal en water.
Helena van der Kraan stelde het kijken centraal. Ooit vertelde ze dat ze zich als docente, aan de Academie Sint Joost in Breda, ergerde aan studenten die haar, nog voor ze hun werk had kunnen bekijken, overlaadden met omstandige verklaringen en theorieën. Ze stuurde ze dan weg om zich eerst in alle rust een mening te kunnen vormen. Het ging haar, ook in haar eigen werk, om de visuele formulering van wat een beeld kan of moet zijn.
Formeel en verstild noemde ik haar werk ooit in een gesprek. Van der Kraan antwoordde dat haar grafische achtergrond bepalend was: het maken van een beeld betekende voor haar allereerst het realiseren van een overtuigende compositie op een plat vlak. Binnen de collectie van het Stedelijk staat haar werk als een huis, sterk en precies, tijdloos en ontroerend.
Hripsimé Visser
Conservator fotografie
Tot 1 november (datum kan wijzigen) toont Fotomuseum Den Haag de tentoonstelling Beer en Teddy, foto’s van Helena van der Kraan. Bij de tentoonstelling verscheen het boek ‘Portretten' bij uitgeverij Van Zoetendaal.