Ellen Gallagher
All of No Man’s Land Is Ours
Nieuws — 18 dec 2023
Ellen Gallagher maakt conceptueel en materieel gelaagde werken, waarin zij schijnbaar onverenigbare fenomenen met elkaar verbindt. Om haar grootse composities te creëren maakt zij gebruik van diverse technieken, verwijzingen en verhalen: menselijk en niet-menselijk, fictie en wetenschappelijk feit, muzikaal en archeologisch, geschilderd en uitgesneden, speculatief en bewezen.
Van de composities vol accentverschuivingen van Cézanne of James Reese Europe tot onderzeese ecosystemen gevormd door verdronken tot slaaf gemaakte mensen en gezonken walvissen: diverse gebeurtenissen en uiteenlopende entiteiten slaan een brug tussen figuratie en abstractie, tussen land en zee, tussen leven en dood. Een overbrugging die tevens een vruchtbare tussenruimte vormt: een niemandsland – van waaruit geen weg terug bestaat.
De ruggengraat van het samenhangende geheel van werken dat zij toont, wordt letterlijk en figuurlijk gevormd door de lange rug van Cézannes Scipion (1866-68), een bijzonder bruikleen van Museu de Arte de São Paulo (MASP), Brazilië. Dit schilderij wordt aan weerszijden van de zaal geflankeerd door twee van Gallaghers Black Paintings: Untitled en Eleganza. Met het zwarte rubber dat Gallagher op deze werken aanbracht, verwijst ze onder meer naar Cézannes gebruik van dikke lagen zwarte verf waarmee hij het lichaam van de tot slaafgemaakte Scipion weergaf.
Cézanne refereert mogelijk aan een in zijn tijd bekende foto van de verminkte rug van de in slavernij levende Gordon, wiens foto door abolitionisten breed werd verspreid, en suggereert dat Cézanne de zwarte verf opbracht zoals je vaseline op een brandwond smeert. In haar ogen gebruikte hij in zekere zin de lagen verf om de tijd te helen en terug te draaien. Met zijn streken deed hij de rug van de verminkte slaaf van gedaante veranderen. Hij transformeerde deze, terug naar het ogenblik van vlak vóór de littekenvorming: het punt waarop het trauma nog niet is bestendigd en waarin toekomstigheid besloten ligt. De vruchtbare ruimte waarin alles nog mogelijk is, is het delicate momentum dat niemandsland is
Een dergelijke terugkeer naar een moment van mogelijkheden is ook te vinden in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog: een plek van vernietiging en trauma die tegelijkertijd de mogelijkheden schiep voor een nooit verwachte toekomst. Hier componeerde bandleider James Reese Europe contrametrische muziekstukken, waaronder All of No Man’s Land is Ours uit 1919, waar deze tentoonstelling haar titel aan ontleent. Enerzijds zindert het van de belofte van een terugkeer naar huis, anderzijds is het een dubbele afwijzing van twee vormen van blackface: de roetzwarte gezichten van de geschminkte vaudeville-minstrels in de revues én die van de gebombardeerde soldaten.
Gallaghers voorliefde voor overgangsplaatsen die een potentiële toekomst bevatten is ook te vinden in haar aanwezige eerdere werk. In Ecstatic Draught of Fishes (2022) onderzoekt en verbeeldt zij het leven dat de Black Atlantic bevolkte, geïnspireerd door de scheppingsmythe bedacht door het Detroitse electroduo Drexciya in de jaren 1990. Zij spraken over een zwart Atlantis, bevolkt door onderwater ademende afstammelingen van zwangere, tot slaaf gemaakte vrouwen die tijdens de trans-Atlantische oversteek overboord waren gegooid of gesprongen. Deze zeewezens doen tegelijkertijd oeroud en futuristisch aan.
Met All of No Man’s Land Is Ours creëert Gallagher een fluïde dynamiek tussen vier van haar eerdere werken, twee nieuwe schilderijen, Scipion van Paul Cézanne en een in opdracht geschreven tekst van Jordan Carter, curator en co-department head bij Dia Art Foundation. Gezamenlijk leiden ze tot nieuwe inzichten: bestaande betekenissen worden aangepast en gaan op in de relaties die voortkomen uit de interacties en ruimte tussen de tentoongestelde werken in het Stedelijk.
Gallaghers installatie van werken brengt overgangstoestanden in kaart – van de nog onbeschadigde rug van Cézanne’s Scipion tot de diepzeediepten, waar voormenselijk leven zich productief vermengt met de afdalende walvis. Deze opgeschorte zwaartekracht is niet het gevolg van besluiteloosheid, maar van een doelbewuste en overvloedige staat van belofte in onzekerheid – een teruggewonnen niemandsland dat inderdaad van ons is
De tentoonstelling Ellen Gallagher — All of No Man’s Land is Ours is samengesteld door Vincent van Velsen, Stedelijk Museum Amsterdam.
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door ABN AMRO en mede tot stand gekomen dankzij de bijdrage van het Mondriaan Fonds.
Met speciale dank aan:
