De oase van Matisse

Amsterdam, 15 december 2014 – Met meer dan 100 werken van 30 bruikleengevers presenteert het Stedelijk Museum komend voorjaar De oase van Matisse. Voor het eerst in meer dan zestig jaar zal in Nederland een tentoonstelling te zien zijn van de Franse meester, bovendien is niet eerder zoveel werk van hem in Nederland geweest.

Het Stedelijk kiest voor een unieke opzet van de tentoonstelling: de vaste collectie op de begane grond wordt verrijkt met een selectie topwerken van Henri Matisse (1868-1954), in verrassende combinaties met werk van tijdgenoten, leermeesters en navolgers uit de eigen collectie. Het werk van Matisse én van andere kunstenaars wordt hiermee in een nieuw licht geplaatst en de weg die Matisse als kunstenaar aflegde inzichtelijk gemaakt.

Bart Rutten, Hoofd Collecties van het Stedelijk: “Het oeuvre van Matisse afzetten tegen de collectie van het Stedelijk levert niet alleen een frisse blik op ten aanzien van de collectie maar ook een bijzondere kijk op het werk van één van de meest onderzochte, getoonde en beschreven kunstenaars ter wereld. In dialoog met iconen uit onze collectie geeft Matisse minder bekende kanten van zijn werk bloot. De expressionisten keken bijvoorbeeld erg naar de Fauvisten – naast Kirchner besef je weer hoe rauw het werk van Matisse kon zijn. En als je ziet waar Matisse en Mondriaan mee bezig zijn in 1914, dan zie je twee kunstenaars die op een heel eigen wijze verhouden tot een ontluikende abstractie. Hoewel Matisse alle ingrediënten in zijn werk bezat heeft hij nooit die stap gezet naar totale abstractie. De band met de werkelijkheid was hem te lief.”

De rondgang door de collectie op de begane grond is de opmaat voor het late werk van Matisse op de bovenverdieping. Daar staat het papierknipsel La perruche et la sirène  (de parkiet en de zeemeermin) uit de collectie van het Stedelijk centraal. Deze publiekslieveling is samen te zien met andere monumentale knipsels van Matisse die zelden of nooit in Nederland te zien zijn geweest, zoals Memory of Oceania uit het Museum of Modern Art in New York, The Snail uit de collectie Tate Modern, Londen en The Sheaf uit het Hammer Museum of Art in Los Angeles. Daarvan afgeleide, zelden getoonde werken van textiel en gebrandschilderd glas, zijn ook in de tentoonstelling opgenomen.

Bart Rutten: “Dit jaar is onze Perruche een van de hoogtepunten in grote Matisse-tentoonstellingen in Londen en New York. We merken dat het daar, net als hier, een publiekslieveling is. Straks komt hij weer thuis, en neemt hij heel bijzondere bruiklenen mee naar Amsterdam. Musea als het MoMA, Tate, Musée Matisse en Fondation Beyeler zijn zeer genereus geweest. Het is interessant om naar de knipsels van Matisse te kijken in de context van hoe hij ze bedoelde. Want Matisse voerde ze ook uit als tapijt, en voor de kapel in Vence als glas in lood en prachtige kazuifels.”

Zorgeloze oase

Als een van de grondleggers van de moderne kunst behoren de schilderijen van Matisse tot de meest bewonderde kunstwerken van de eerste helft van de twintigste eeuw. Favoriete onderwerpen zijn interieurs met oosterse naakten, kleurrijke stoffen, tapijten en kamerplanten en idyllische landschappen. Matisse toont zich een meester in het samen laten komen van voor- en achtergrond, die één zinderend geheel worden – weelderige patronen van een tafelkleed lopen door in kleding en behang. Matisse doet indrukken op in Algerije, Marokko, Nice en Tahiti. Daar vindt hij een paradijs, dat hij uitdrukt in gebogen lijnen en effen kleurvlakken: ‘de oase van Matisse’.

Op latere leeftijd is Matisse een internationaal gevierd kunstenaar. Des te opvallender is het dat hij aan het eind van zijn leven met iets geheel nieuws komt: decoratieve knipsels op groot formaat. Zijn hele oeuvre overziend, wordt echter duidelijk dat Matisse zich vanaf zijn vroegste moderne werken tot zijn dood bezighield met een minimum van kleur en vorm om een lichte, vrolijke zorgeloosheid te suggereren.

La perruche et la sirène

De wereld die Matisse in Tahiti ervaart, is zo indrukwekkend dat hij die niet meteen weet om te zetten in kunst. Elementen daarvan duiken pas vijftien jaar later op in zijn werk. In de tentoonstelling is te zien hoe de onderwaterwereld vorm krijgt in grote werken als Océanie, la mer en Océanie, le ciel, en Polynésie, la mer en Polynésie, le ciel, zowel uitgevoerd als knipsel en als zeefdruk op linnen. Daarin figureren al de onderwaterplanten die ook op La perruche et la sirène voorkomen, het knipsel waar Matisse in 1952/53 het langst aan werkt en dat hij omschrijft als een van zijn meest geslaagde. Aan een rolstoel gekluisterd, typeert hij het als "een kleine tuin om me heen waarin ik kan wandelen”.

De knipsels van Matisse blijven niet beperkt tot schilderijen, tekeningen en sculpturen, zij zijn voor hem ook een basis voor monumentale interieurdecoraties met gebrandschilderd glas, tegeltableaus, wandkleden en het wereldberoemde boek Jazz. Matisse wilde dat via die weg zijn werken ook voor een breder publiek toegankelijk werden maar bleef uiterst betrokken bij de uitvoering van de werken in oplage.

Ode aan Matisse: Daniel Buren

Speciaal voor de tentoonstelling wordt rond de historische trap het werk Caleidoscope geïnstalleerd, dat Daniel Buren in 1976 maakte voor deze locatie. Het is een regelrecht eerbetoon aan Matisse en bestaat uit 52 vullingen voor de ‘zwikken’ in de architectuur, de driehoekige restvormen naast de ronde vormen boven de deuropening en voor de glazen vensters boven de oude entree. Buren gebruikte exact dezelfde kleuren uit La perruche et la sirène (geel, lichtgroen, rood, paars, oranje, donkergroen en blauw), en ook precies het aantal keer dat de kleur in het beroemde knipsel van Matisse voorkomt. (resp. 4x, 4x, 6x, 6x 10x, 10x en 12x).

De tentoonstelling is samengesteld door:

Bart Rutten, hoofd Collecties Stedelijk Museum Amsterdam
Geurt Imanse, conservator beeldende kunst
Suzanna Héman, assistent-conservator werken op papier
Maurice Rummens, wetenschappelijk medewerker van het museum
Ceciel Stoutjesdijk, conservator in opleiding
Het tentoonstellingsontwerp is in handen van Marcel Schmalgemeijer

Catalogus

Het Stedelijk brengt bij de tentoonstelling een rijk geïllustreerde catalogus uit, met een voorwoord van Beatrix Ruf, een introductie door Bart Rutten en Geurt Imanse, en essays van Maurice Rummens en Patrice Deparpe, directeur van het Musée Matisse Le Cateau-Cambrésis. (ca. 200 pp, 150 illustraties, full color, € 25, prijs onder voorbehoud).

Educatief programma

Het ruime educatie-aanbod bij de Matisse-tentoonstelling bedient volwassenen, jongeren, scholieren en ook families. Volwassenen kunnen de diepte in bij Stedelijk Academie en de Blikopeners, jonge peer educators van het museum, zullen rondleidingen geven. Het Familielab in het Stedelijk wordt omgedoopt tot Henri’s Tuin, waar families knipsels kunnen maken, als Matisse. Het gratis Familiespoor Bonjour Henri is een ontdekkingstocht langs de werken van Matisse.

Noot voor de redactie:
De pers preview vindt plaatst op woensdag 25 maart, de uitnodiging volgt nog. Voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u contact opnemen met de Press Office van het Stedelijk Museum, Marie-José Raven en Annematt Ruseler, 020 - 573 2660 / 656 of pressoffice@stedelijk.nl.

De totstandkoming van De oase van Matisse wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de begunstigers van het Stedelijk Museum Fonds, Turing Foundation, Fonds 21, Mondriaan Fonds en additionele steun van Saint-Gobain, AON Corporate Solutions en K.F. Hein Fonds.

Het Stedelijk Museum is hoofdsponsor Rabobank Amsterdam zeer erkentelijk voor het mede mogelijk maken van deze tentoonstelling.