Chris Beekman, de afvallige van De Stijl

Amsterdam, 5 april 2017- Het Stedelijk Museum presenteert de vergeten De Stijl-kunstenaar Chris Beekman (Den Haag 1887-Blaricum 1964), als anarchist één van de meest politiek actieve kunstenaars verbonden aan deze beweging. Hij was vanaf 1917 betrokken bij De Stijl, keerde zich in 1919 van de groep af maar bleef tot 1922 abstract schilderen. Voor het eerst is het oeuvre van Beekman te zien, in een tentoonstelling van circa 80 werken, uit de collecties van het Stedelijk Museum Amsterdam, Museum Kröller Müller en het Amsterdam Museum. Naast zijn werk van direct voor, tijdens en na de De Stijl-periode, is ook de directe context waarin Beekman werkte in beeld gebracht. Zo zijn er banden met onder meer Bart van der Leck, met wie hij in Laren bevriend raakte. Er is ook werk te zien van Piet Mondriaan, Jacob Bendien, Ferdinand Erfmann en Johan van Hell, en vroeg, verrassend abstract werk van de jonge Carel Willink.

De afvallige van De Stijl

Nadat Beekman een tijdlang een actieve rol binnen De Stijl speelde, kreeg hij in 1919 ruzie met De Stijl-voorman Theo van Doesburg. Aanleiding is een politieke actie: een petitie van kunstenaars gericht aan de Nederlandse regering om de communicatie met Russische geestverwanten weer mogelijk te maken. Van Doesburg verwijt Beekman De Stijl te willen politiseren en het komt tot een breuk. Beekman blijft aanvankelijk abstract werken, maar komt tot de conclusie dat abstractie een doodlopende weg is: de revolutie is meer gebaat bij figuratieve kunst met een sterk sociale inslag. Met die keuze volgt hij, als geëngageerd schilder, de neorealistische tendens van zijn tijd. Het gevolg is echter wel dat hij zichzelf in de marge van De Stijl plaatst. Het oordeel over het werk van Beekman is altijd gekleurd gebleven door diens politiek-maatschappelijke inzet: voor zijn linksradicale geestverwanten was zijn abstracte werk een formalistische jeugdzonde, voor kunsthistorici was het niet zuiver genoeg.

In 1926 verhuist Beekman naar Amsterdam. Het zijn turbulente tijden, getekend door het opkomende fascisme, de oprichting van de Communistische Partij Holland en door de beurskrach van 1929 en de daaropvolgende crisis. Chris Beekman was bevriend met links-radicalen als Bart van der Leck, Peter Alma en Robert van ’t Hoff. Links georiënteerde kunstenaars gaan zich in deze tijd richten op begrijpelijke kunst voor de massa. Als anarchist voelt Beekman zich verbonden met de sociale strijd van de arbeidersbeweging. De abstractie heeft Beekman voor altijd afgezworen, want, zo meent hij: “Je kunt niet zonder de mensen. Je moet met het leven verbonden blijven, ook artistiek.” Dus verbeeldt Beekman in een realistische stijl de werkloze en betogende arbeiders in Amsterdam. De spanning die in de stad heerst, is van de gezichten van de arbeiders af te lezen.

Deze tentoonstelling voegt Beekman toe aan de canon van De Stijl, en biedt een venster op de roerige periode van het interbellum, waarin debatten over politiek en kunst op het scherpst van de snede werden gevoerd. De terugkeer van Chris Beekman naar het realisme is opvallend en kent een parallel met Kazimir Malevich; ook hij keerde na een abstracte periode terug naar de figuratieve kunst.