Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs

Marc Chagall, Pablo Picasso, Piet Mondriaan en andere bekende en onbekende kunstenaars trekken in de eerste helft van de vorige eeuw naar hét kunstcentrum van de wereld: Parijs. Zij maken in den vreemde uitzonderlijk vernieuwend werk. Maar zij moeten ook hun weg vinden in een gepolariseerde samenleving en kunstklimaat, waarin vrijheid, openheid en kosmopolitisme op gespannen voet komen te staan met opkomend nationalisme, vreemdelingenhaat en antisemitisme. De tentoonstelling is een uitgelezen kans om het werk van de grote moderne meesters in een ander licht te zien, en om nieuwe kunstenaars te ontdekken.

Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs is gebaseerd op de rijke collectie van het Stedelijk Museum, en toont werk van circa 50 beeldend kunstenaars, fotografen en grafisch vormgevers. Bovendien is voor het eerst in 63 jaar de grote collectie Chagalls van het Stedelijk te zien: 38 werken, waaronder acht iconische schilderijen, een aantal speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd en uitvoerig onderzocht.

BEKENDE KUNSTENAARS WAREN MIGRANT
Dat kunstenaars als Chagall, Picasso en Mondriaan – vanuit verschillende achtergronden en beweegredenen – migrant waren, is door hun roem op de achtergrond geraakt. Toch werden zij ondanks hun succes vaak geconfronteerd met het feit dat ze geen Fransen waren. De Spanjaard Pablo Picasso voelde zich in Frankrijk altijd een vreemdeling, wat hem er niet van weerhield om zich te ontpoppen tot een radicale vernieuwer. Hij blijft echter zijn Spaanse wortels trouw, en in zijn werk is te zien dat hij zich vaak identificeert met ‘anders-zijn’. Marc Chagall ervaart als Joods-Russische banneling eenzaamheid, uitsluiting en onverbloemd antisemitisme. Zijn schilderijen getuigen van een diepe heimwee; vaak komen er rabbi’s, synagogen en andere Joods Russische elementen op voor. Ook de Nederlander Kees van Dongen stuit in zijn beginjaren op moeilijkheden. Later zou hij een gevierde society-schilder worden, maar in 1906 beklaagt hij zich erover dat hij in de media consequent in negatieve bewoordingen wordt neergezet als buitenlander.

Het kunstklimaat verandert door de Eerste Wereldoorlog. Waar voor de oorlog de moderne kunst gedijt, is er na de oorlog een sterke hang naar traditie en klassieke kunst. Ook de avant-gardisten passen zich hierop aan; Picasso kent dan zijn beroemde neoklassieke periode, Chagall zoekt toenadering tot de Franse smaak door over te gaan op het universele thema van de liefde. Piet Mondriaan, die voor de Eerste Wereldoorlog in Parijs aangestoken is door de avant-garde, blijft juist zijn ingeslagen pad volgen en gaat verder met zijn abstracte composities.

In de jaren 30 en 40 polariseert de samenleving verder. In de Parijse kunstwereld komt de ‘école de Paris’, de kosmopolitische stroming met buitenlandse kunstenaars, tegenover de ‘école Française’ te staan, kunstenaars en critici die het landelijke Frankrijk idealiseren. Als de inmiddels wereldberoemde Chagall de prestigieuze opdracht krijgt om de fabels van La Fontaine te illustreren, kookt de pers over van het feit dat het Franse nationaal erfgoed verbeeld wordt door een Joodse kunstenaar van buitenlandse afkomst.

PARALLELLE GESCHIEDENISSEN
De tentoonstelling belicht ook minder bekende verhalen die direct met migratie en kunst te maken hebben. Zo is op verschillende werken de strijd voor dekolonisatie te zien die na 1918 opvlamt als soldaten uit Afrika niet de erkenning krijgen voor hun aandeel in de Eerste Wereldoorlog. Verder komt de zwarte gemeenschap in Parijs in beeld, van de vele arbeiders die de stad kent tot opvallende persoonlijkheden als de Amerikaanse danser en activiste Josephine Baker, die, teleurgesteld in Amerika, de Franse nationaliteit aanneemt.

Er is ook werk te zien van baanbrekende vrouwelijke kunstenaars, zoals van de Russische avant-gardistes Natalia Goncharova en Sonia Delaunay, de Duitse Germaine Krull die zich met haar fotoboek Métal een ‘mannenonderwerp’ toe-eigent, tot abstract werkende kunstenaars als Nicolaas Warb en Marlow Moss – mannennamen waarachter een vrouw schuilging.

Hoewel na 1945 New York opkomt als kunstcentrum, blijft ook Parijs kunstenaars aantrekken, onder meer uit Zuid-Amerika, zoals de Cubaan Alfredo Lam en de Argentijn Sesostris Vitullo, die voor de Tweede Wereldoorlog al waren voorgegaan door de Mexicaan Diego Rivera.

De tentoonstelling bevat werk van onder meer: Karel Appel, Hans Arp, Eva Besnyö, Sonia Delaunay, Kees van Dongen, Marc Chagall, Max Ernst, Tsuguharu Foujita, Gisèle Freund, Natalia Goncharova, Wassily Kandinsky, Germaine Krull, Alfredo Lam, Jacques Lipchitz, Juan Miró, Piet Mondriaan, Marlow Moss,Jeanne Bieruma Oosting, Pablo Picasso, Man Ray, Diego Rivera, Guido Severini, Jan Sluijters, Chaim Soutine, Sesostris Vitullo, Nicolaas Warb en Ossip Zadkine.

DE SALON EN DE SALONSESSIES
In de tentoonstelling is een ruimte ingericht als Salon. Deze plek, een idee van muzikant, schrijver en columnist Massih Hutak, is een ruimte waar bezoekers hun reacties en verhalen kunnen achterlaten. Elke maand zal in de salon een andere vraag gesteld worden, waar bezoekers op kunnen reageren. De antwoorden krijgen een plek op de muur en dienen ter inspiratie voor Massih Hutak, Gershwin Bonevacia (stadsdichter van Amsterdam), Rachel Rumai (schrijver, dichter en performance artist) en Ikram El Messaoudi (illustrator). Aan het einde van iedere maand verwerken zij de reacties in een openbare interventie: de Salonsessies. Het hele programma is te vinden op stedelijk.nl.

AUDIOTOUR
In de audiotour vertellen Massih Hutak, Rachel Rumai, Gershwin Bonevacia en Ikram El Messaoudi hoe zij naar de kunstwerken in de tentoonstelling kijken. Een muzikant, een schrijver, een dichter en een beeldend kunstenaar die hun blik van vandaag werpen op de kunst van toen. Afgewisseld met verhalen van Maurice Rummens de samensteller van deze tentoonstelling. De audiotour wordt aangeboden in het Nederlands en Engels.

ACTIVITEITEN
Bij de tentoonstelling bieden Gallery Talks, gratis rondleidingen, workshops, de bezoeker extra verdieping. Het gehele programma van activiteiten is te vinden op stedelijk.nl.

PUBLICATIE
Bij de tentoonstelling verschijnt de gelijknamige publicatie Chagall, Picasso, Mondriaan e.a. Migranten in Parijs, ontwerp Hilde en Janna Meeus, 72 pagina’s, 21 x 17 cm, paperback met ringband, ISBN Nederlands: 978-90-5006-947-2 ISBN Engels: ISBN 978-90-5006-210-7. Verkrijgbaar in Nederlands en Engels, €14,95 in de museumshop en de betere boekhandel.

STEDELIJK TURNS
Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs maakt deel uit van het STEDELIJK TURNS-programma, waarin de collectie van het museum het uitgangspunt is en op een andere manier wordt benaderd en geïnterpreteerd.

Noot voor de redactie:
Voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u contact opnemen met de Press Office van het Stedelijk Museum Amsterdam, tel: 020 – 573 26 56 of pressoffice@stedelijk.nl.