Het Stedelijk in de oorlog

Amsterdam, 11 februari 2015 — 70 jaar na de bevrijding presenteert het Stedelijk een tentoonstelling over het museum in oorlogstijd, met werk uit de eigen collectie, een aantal unieke bruiklenen en niet eerder vertoond film- en archiefmateriaal. Ook worden de resultaten van het onderzoek naar kunst die in de jaren dertig en oorlogsjaren in de collectie is gekomen, inzichtelijk gemaakt.

In Het Stedelijk in de oorlog komen vijf verhaallijnen samen. De tentoonstelling begint met de jaren dertig, toen Joodse kunstenaars, verzamelaars en kunsthandelaren Duitsland ontvluchtten met hun ‘entartete’ kunst. Het Stedelijk steunde deze immigranten met opdrachten en aankopen.

De bunker van Sandberg 

De tweede verhaallijn gaat over de bunker die conservator Willem Sandberg in Castricum liet bouwen. Niet alleen de werken van het Stedelijk, maar ook die van meer dan 500 andere collecties werden er beschermd, onder meer van het Rijksmuseum (inclusief de Nachtwacht), museum Boijmans van Beuningen en talloze privéverzamelaars, zoals de familie Van Gogh. Onder hen bevonden zich ook vele Joodse verzamelaars.

Gedurende de oorlogsjaren was het Stedelijk ‘gewoon’ open. De bezetter wist in 1943 twee propagandistische tentoonstellingen af te dwingen, maar het museum pleegde ook klein verzet met vaderlandslievende presentaties als Stad en land, opdrachten aan kunstenaars die niet waren aangesloten bij de Kultuurkamer en met het woord ‘moffen’ op het affiche van 150 jaar mode.

Sandberg vervalste voor het verzet identiteitsbewijzen en was betrokken bij de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister. Alle leden van de verzetsgroep werden opgepakt en gefusilleerd. Sandberg ontsnapte, maar moest in 1943 onderduiken. In die jaren ontwikkelde hij zijn kenmerkende grafische stijl.

Na de oorlog

Direct na de oorlog wijdde Sandberg, inmiddels directeur, een tentoonstelling aan het werk van zijn omgekomen verzetsvriend H.N. Werkman. Ook de tentoonstelling Piet Mondriaan in 1946 was in alle opzichten een overwinning van de moderne kunst op het nazi-regime –  inclusief de Victory Boogie Woogie, Mondriaans onvoltooide ode aan het einde van de oorlog. Sandberg, die het doek niet kon verwerven, liet een kopie maken die nog jaren in zijn werkkamer zou prijken.

Na de oorlog bleek de terugkeer van kunst naar de eigenaren een probleem, onder meer doordat Sandberg, ter bescherming van Joodse verzamelaars, hun namen in de bunker niet noteerde. Velen kwamen echter niet terug, en zo belandden er werken in de collectie waarvan de herkomst decennia later nog een mysterie zou zijn. Het Stedelijk deed de afgelopen jaren, zoals vele Nederlandse musea, diepgaand onderzoek naar deze periode. Het leverde 16 werken op die mogelijk niet in het museum thuishoren. Meer informatie over het onderzoek ‘Museale Verwervingen vanaf 1933'.

Meer informatie over de tentoonstelling ziet u in het eerdere persbericht. 

De tentoonstelling is samengesteld door Margriet Schavemaker, conservator en hoofd onderzoek Stedelijk Museum, Margreeth Soeting, wetenschappelijk medewerker Stedelijk Museum en Gregor Langfeld, onderzoeker en universitair docent Kunstgeschiedenis Universiteit van Amsterdam.

Catalogus

Bij de tentoonstelling verschijnt bij Bas Lubberhuizen een catalogus onder redactie van Gregor Langfeld, Margriet Schavemaker en Margreeth Soeting, met essays van Rudi Ekkart, Gregor Langfeld, Roel Hijink, Margriet Schavemaker, Margreeth Soeting en Claartje Wesselink. (160 pagina’s, NL/EN, € 24,95)

Kinderboek van K. Schippers

Querido geeft bij de tentoonstelling een bijzonder kinderboek uit: De bevrijding van het Stedelijk. K. Schippers neemt de lezer mee in zijn herinneringen als achtjarig kind aan de oorlog, de Bevrijdingsdag en daarna, inclusief de indrukken die hij opdeed toen hij in mei 1945 voor het eerst het Stedelijk bezocht. Met illustraties van Daan Remmerts de Vries. (32 pagina’s, NL, € 14,95)

Documentaire Het Stedelijk in de oorlog

Lex Reitsma maakte over het thema het Stedelijk in de oorlog een documentaire die te bekijken is in het museum en via arttube.nl (NL/EN)

Kunstenaars over de oorlog

Onder de titel Tussen beeldverbod en representatie: Herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog is op de bovenverdieping werk uit de collectie te zien van kunstenaars als Gert Jan Kocken, Anselm Kiefer en fotografe Emmy Andriesse.

EXTRA PROGRAMMERING

Het Stedelijk in de oorlog: De mythe Sandberg
Dinsdag 24 februari 2015, 19.15 – 21.00 uur

EYE Film Instituut Avond over de rol van Willem Sandberg tijdens de oorlog, met twee nooit eerder vertoonde films uit de collectie van EYE: Waar de Blanke Top der Duinen (1941) en Rembrandt in de Schuilkelder (1941-1946), die illustreren hoe Sandberg zelf bijdroeg aan de mythevorming rond zijn persoon. Ook gaat Het Stedelijk in de oorlog van Lex Reitsma in première. Introductie: Jaap Guldemond (EYE Film Instituut); paneldebat met onder meer Margriet Schavemaker (Stedelijk Museum) en Caroline Roodenburg-Schadd en Max Arian (publicisten over Willem Sandberg), geleid door Lennart Booij. Meer info en reserveren

K. Schippers leest voor
Zondag 1 maart 2015, 14.00 – 15.00 uur

K. Schippers leest in de tentoonstelling voor uit zijn boek De bevrijding van het Stedelijk en neemt de bezoekers mee in zijn herinneringen als achtjarig kind aan de oorlog, de Bevrijdingsdag en daarna.Toegang: gratis met entreebewijs. Reserveren: educatie@stedelijk.nl 

Stedelijk | forum: H.N. Werkman – Kunstenaar en graficus in de oorlog 
Donderdag 12 maart 2015, 19.30 uur Stedelijk Museum, Teijin Auditorium

Avond met lezingen over de relatie van H.N. Werkman met het Stedelijk ten tijde van de oorlog. Job Cohen, voorzitter van het Amsterdams 4 en 5 mei comité, sluit de avond af met een voordracht van een bijzondere brief uit de archieven van het museum, waarin de laatste dagen van Werkmans gevangenschap onder de Duitse bezetting worden beschreven, voor hij werd gefusilleerd.Toegang: gratis met entreebewijs + € 2,50Reserveren: reservations@stedelijk.nl

Gallery Talks
Vrijdagmiddagen 3 en 17 april en 1 en 15 mei 2015

Deskundigen geven verdiepende rondleidingen: op 3 april Margreeth Soeting (Stedelijk Museum), op 17 april Claartje Wesselink en op 1 mei Gregor Langfeld (beiden Universiteit van Amsterdam).De spreker van 15 mei wordt nog bekend gemaakt.Toegang: gratis met entreebewijs + € 2,50. Reserveren: reservations@stedelijk.nl

Oral History Weekend
Weekend van 11 en 12 april 2015

Op 11 en 12 april vindt in het Stedelijk naar aanleiding van de tentoonstelling een 'Oral History Weekend' plaats: een manier om de 'mondelinge geschiedenis' ofwel persoonlijke herinneringen op een systematische wijze veilig te stellen door middel van vraaggesprekken. Oproep: Heeft u nog herinneringen aan het Stedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog? Heeft u nog foto's of andere documenten uit die tijd? Of kent u iemand die deze periode heeft meegemaakt? Neemt u dan contact met ons op via oralhistory@stedelijk.nl of tel. nr.: 020 – 573 26 08.

Symposium Stedelijk Academie i.s.m. NRC Handelsblad

Van 'entartete' kunst tot recuperatie: beeldende kunst en de Tweede WereldoorlogWoensdagmiddag 15 april 2015Stedelijk Museum, Teijin AuditoriumSymposium over de nieuwste inzichten op het gebied van kunst en de Tweede Wereldoorlog. Wat waren de gevolgen van het Nationaalsocialisme op kunstenaars, musea en verzamelaars? Wat moest er na de oorlog gebeuren met de door de Nazi’s geroofde kunstschatten en met in bewaring gegeven collecties? Sprekers: Margriet Schavemaker (Stedelijk), Claartje Wesselink (Universiteit van Amsterdam) en prof. Dr. Rudi Ekkart, oud-directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.

Vrijheidsmaaltijd i.s.m. Young Stedelijk

Dinsdag 5 mei 2015Koninklijk ConcertgebouwVorig jaar organiseerden vijf culturele jongerenclubs in Amsterdam voor het eerst en met veel succes een Vrijheidsmaaltijd, in het Stedelijk Museum. Dit jaar is de maaltijd in het Concertgebouw en na afloop zullen de Anne Frank Cantate gespeeld worden. De voorzitters van Young Stedelijk en Entrée (Concertgebouworkest) zullen verschillende jongerenclubs hiervoor uitnodigen. De totstandkoming van de tentoonstelling Het Stedelijk in de oorlog wordt mede mogelijk gemaakt dankzij additionele steun van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het Veteranenfonds.        

Noot voor de redactie:
U bent van harte welkom bij de pers preview op vrijdag 27 februari. Inloop: 13.30 uur. Om 14.00 uur zal na een welkom van directeur Beatrix Ruf conservator Margriet Schavemaker de tentoonstelling toelichten en een rondleiding geven.

Voor aanmeldingen en meer informatie: Marie-José Raven, Press Office van het Stedelijk Museum, 020 - 573 26 56 of pressoffice@stedelijk.nl.