Verena Blok
Profiel
Profiel — 23 nov 2018
Hoewel zij oorspronkelijk is opgeleid als fotograaf, gebruikt Verena Blok video om de levens van twee jonge arbeidsmigranten uit een Pools dorp vast te leggen waar ze met haar familie vroeger haar zomers doorbracht. De twee broers uit Robota kennen de kunstenaar al van jongs af aan. Terwijl Blok filmt hoe zij huizen schilderen, beton mengen, zwemmen en zich voorbereiden op het vrijgezellenfeest van een neef, bespreken de drie immigratie, samenhorigheid en nationale identiteit. Hun trotse uitingen van fysieke kracht contrasteren met hun kwetsbare economische positie: als ZZP’ers zijn ze altijd onderweg en leven in een permanente staat van onzekerheid. Hun politieke overtuigingen ontkrachten het cliché van de arbeidsmigrant als een slachtoffer van nationalistische regeringen; ze steunen actief en enthousiast hetzelfde xenofobe beleid dat hun vrijheden beperkt. Voor Blok illustreren ze het paradoxale karakter van de rechtse regering van Polen, die de Europese Unie vijandig gezind is terwijl ze profiteert van Europese investeringen, en die immigranten zwartmaakt, ook al hebben haar eigen burgers baat bij de open grenzen.
De titel van de film, Robota, is ontleend aan het Poolse woord voor arbeid, dat nog steeds in verband wordt gebracht met zwaar fysiek werk, ondanks de inspanningen van de socialistische regering destijds om het woord te voorzien van een nobele, positieve betekenis. Met de film geeft Blok aandacht aan de transformatie van Polen van een Sovjet-satelliet naar een kapitalistische natie na de val van de Berlijnse Muur. Zij focust in het bijzonder op hoe het lichaam, dat werd gezien als een instrument voor het opbouwen van de socialistische staat, nu functioneert omwille van zichzelf en wordt ingezet voor het verkrijgen van individueel kapitaal. Doordat Blok de filmopnames heel nauw kadert, ontstaat er een fragmentarisch beeld van het lichaam van de twee mannen. Ze focust op specifieke bewegingen – op de spanning van een biceps of trek van een schouderblad – en vestigt daarmee de aandacht op de machineachtige kenmerken van het bewegende lichaam. Door de erotiserende blik van de camera wordt de spanning tussen kijken en bekeken worden expliciet. Blok draait hierbij de stereotype genderspecifieke machtsdynamiek om waarbij er sprake is van een mannelijke schepper achter de camera en een geobjectiveerd vrouwelijk lichaam ervóór. Geluid en beeld lopen zelden synchroon; idyllische landschappen worden gecombineerd met openhartige racistische uitingen van de mannen, wat leidt tot krasse tegenstellingen. De overtuigingen van de broers zijn sterk beïnvloed door de media die door de regering worden gecontroleerd. De witte Poolse identiteit die de media propageren, biedt de mannen een gevoel van trots en controle dat zij op de uitbuitende West-Europese arbeidsmarkt missen. Blok combineert de filmopnames van de broers met afbeeldingen van gespierde, socialistisch-realistische sculpturen van mannelijke arbeiders in Warschau. De broers vinden dat ze erop lijken, en een van hen zegt zelfs: 'Dat ben ik.' Tegelijk staat de bewegingloosheid van de standbeelden in contrast met de mobiliteit van de broers – en met het kapitaal dat hun beweging tot arbeid maakt en dat de leegte vult die door de teloorgang van de socialistische ideologie is ontstaan.
Blok, die in Nederland is opgegroeid maar een Nederlands-Poolse dubbele nationaliteit heeft, erkent dat zij onderdeel is van de onevenwichtige transactierelatie tussen Oost- en West-Europa. Met een duidelijk bewustzijn van haar positie binnen en buiten de wereld van de twee mannen, laat de kunstenaar zien hoe zij zowel slachtoffer van vooroordelen zijn als vooroordelen over anderen verspreiden. De film levert een scherpe analyse van de wijze waarop anders-zijn geconstrueerd wordt en hoe daarover wordt onderhandeld. ‘De ander zijn’ is daarbij nooit een stabiele positie.
Over de kunstenaar
Verena Blok (geb. 1990, Nederland) heeft gestudeerd aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en AKV I St. Joost in Breda. In 2017 was zij genomineerd voor de Somfy Photography Award, en in 2013 won zij de Poznan Photo Diploma Award (Grand Prix Winner). Eerder is haar werk tentoongesteld op locaties als Station Utrecht Centraal; het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam; Galeria Fotografii PF, Poznan; en Het Nutshuis in Den Haag.