Schenking Ger van Elk
Blog — 24 mei 2018 — Maurice Rummens
Zoals in veel van zijn werk, geeft Ger van Elk in Riet-Fruit-Veld commentaar op de kunstgeschiedenis. Het bovenste deel van de voorstelling wordt ingenomen door een fotografisch beeld van Gerrit Rietvelds beroemde hanglamp. Met deze lamp maakte meubelmaker en architect Rietveld in 1922 een driedimensionale vertaling van Mondriaans schilderkunstige principe van horizontalen en verticalen op het platte vlak. Het is een afgeleide van het toonbeeld van een strenge beeldtaal en keuze voor systematische abstractie, typerend voor het vroeg 20ste-eeuwse modernisme. Aan de beeldranden trekt Van Elk de associatie met Rietveld verder door. Met strookjes papier en potlood geeft hij een driedimensionale illusie van een strak-moderne architectonische opening, zoals Rietveld en de architecten van het op Mondriaan en De Stijl geïnspireerde Nieuwe Bouwen die realiseerden.
In het onderste deel van Van Elks voorstelling is het commentaar op de kunstgeschiedenis iets minder evident. Ook hier weer horizontale, verticale en haakse elementen, maar het fotografische beeld doet eerder aan de klassieke stillevenschilderkunst van voor het modernisme denken. We zien een bruin tafelblad met daarop twee bananen, mooi belicht, zoals in de 17de, 18de en 19de eeuwse realistische schilderkunst. Beide contrasterende delen zijn met elkaar verbonden door abstract expressionistisch-achtige kleurvlakken.
Die zorgen ervoor dat je de voorstelling ook als een harmonische compositie op het platte vlak kunt zien; het wit van de lampen keert in het midden en onderaan terug in geschilderde witte vlakken; het donkere vlak van de tafelrand en poot wordt in evenwicht gehouden door een donker vlak linksboven; deels lost de tafel op in grijze vlakken. Het lijkt op een compositie van een abstract expressionistisch schilderij. Maar die kleurvlakken roepen toch ook weer associaties op met Mondriaan en De Stijl: ze zijn geschilderd in de kleuren van De Stijl, rood, blauw, wit, grijs en zwart. En het geel van Mondriaan dan? Dat is terug te vinden in de bananen(!)
Bij elkaar levert dit een vreemde confrontatie op tussen de esthetiek van de moderne kunst en het klassieke stilleven. En tussen wat plat is en ruimtelijkheid. De foto wordt bij Van Elk een sculpturaal-architectonisch ding. Riet-Fruit-Veld behoort tot Van Elks latere oeuvre, dat een monumentaal, glad karakter heeft. Zijn vroege werken, waarvan het Stedelijk ook verschillende mooie voorbeelden heeft, hadden juist iets anti-monumentaals, iets knutselachtigs, vooral door de wat nonchalante uitvoering. Toen hij internationale succesvol werd, veranderde dit. Maar in zijn vroegere periode maakte Van Elk ook al fotografische beelden die ‘ruimtelijk’ worden, bijvoorbeeld door projectie op driedimensionale objecten.
Dat Van Elk direct commentaar levert op de kunstgeschiedenis is niet zo raar als je weet dat hij enige tijd kunstgeschiedenis heeft gestudeerd. Zijn spel met vlakheid en ruimtelijkheid past bij een algemene tendens die in de jaren zestig opkwam, waarbij kunstenaars zich min of meer systematisch bezighielden met het verkennen van het raadsel van waarneming en kunst en haar essentiële eigenschappen. Het is daardoor kunst met een conceptueel karakter, zoals ook Van Elks humoristisch-spitsvondige commentaren op de kunstgeschiedenis conceptueel zijn.
Omdat in het Stedelijk Museum zowel Mondriaan en De Stijl als de conceptuele kunst sterk zijn vertegenwoordigd, is Riet-Fruit-Veld een prachtige aanvulling op de collectie. Het werk verenigt immers beide aspecten in zich en geeft aan hoe De Stijl in recentere tijden nog altijd actueel is. Ook de relatie tussen vormgeving en beeldende kunst die in het werk aan bod komt, past goed bij het karakter van het Stedelijk, dat een lange traditie heeft in het op gelijke voet verzamelen en in combinatie met elkaar exposeren van kunst en design. Beide terreinen zijn op verschillende momenten in de kunstgeschiedenis wezenlijk door elkaar beïnvloed.
Het merkwaardige is, dat het gekunstelde geheel van Riet-Fruit-Veld toch overtuigend en mooi is. Veel Van Elks hebben dat. Wie denkt dat hij de klassiek schilderkunstige ontroering, bijvoorbeeld over een subtiele lichtval en treffend weergegeven verstilde objecten ook in een moderne context weer mogelijk wil maken, kan er onmogelijk ver naast zitten.