Pieter Paul Pothoven
Kunstenaarspagina
Kunstenaarspagina — 2 sep 2020
Aan de tentoonstelling In the Presence of Absence, voorstellen voor de tweejaarlijkse gemeentelijke kunstaankopen, nemen 23 kunstenaars(collectieven) deel. Deze kunstenaarspagina bevat een tekst over het werk en een kunstenaarsbijdrage.
facade suspended (2018) en observatie contra observatie (2020) zijn onderdeel van een onderzoeksproject van Pieter Paul Pothoven naar de Revolutionaire Anti-Racistische Actie (RARA). Het project is een samenwerking met de betrokken activisten. RARA is een anoniem collectief dat in de jaren 1980 en 1990 vocht tegen racisme, onderdrukking en uitbuiting: de erfenissen van het koloniale verleden van Nederland die nog altijd voortduren. Acties van RARA richtten zich onder meer op bedrijven, zoals Shell en Makro, die economisch profiteerden van de apartheid in Zuid-Afrika.
Pothoven maakt kunstwerken die de geschiedenis van RARA documenteren en belichten. Ook legt hij een archief aan over RARA voor het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Het IISG biedt informatie en inzichten over de oorsprong, effecten en gevolgen van sociale ongelijkheid. Pothoven streeft ernaar om – aan de hand van archiefmateriaal, historische artefacten en gebeurtenissen – nieuwe relaties met het verleden te bemiddelen.
facade suspended is een reproductie van de winkelpui van Overtoom 274 in Amsterdam. Vanuit dit pand bereidden RARA-activisten vermoedelijk meerdere aanslagen, waaronder de aanval op de Makro in Duivendrecht, voor. De tentoongestelde pui is gemaakt van Nederlands koloniaal erfgoed: 17e- en 18e-eeuwse scheepskisten van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Hierin werden de privé-eigendommen en illegale handelswaren van hooggeplaatste VOC-lieden vervoerd. Door deze scheepskisten te verzagen en samen te voegen tot iets nieuws, richt Pothoven een politiek raamwerk op waarmee hij een ander historisch verhaal kan vertellen, dat van het anti-imperialistisch verzet in Amsterdam.
In observatie contra observatie staat een gesproken monoloog centraal: een gedramatiseerd verslag van de gebeurtenissen rondom de eerste RARA-aanslag die gericht was op een Makro-vestiging in Duivendrecht en plaatsvond op 17 september 1985. Door deze actie en de drie die daar tussen 1985 en 1987 op volgden, werd de SHV, het moederbedrijf van de Makro, gedwongen zich terug te trekken uit Zuid-Afrika. Pothoven schreef het script voor het personage dat spreekt vanuit het perspectief van meerdere activisten en baseerde het op interviews en historische documenten. De monoloog wordt uitgezonden via een radiozender die is gebouwd door iemand die betrokken was bij RARA. Het script is terug te lezen op de meeneemposter, waarop ook een foto te zien is van een houtkachel. Deze kachel werd niet alleen door RARA gebruikt als verwarming, maar ook om bewijslast na illegale acties in te verbranden.
De monoloog is tot stand gekomen in samenwerking met RARA activisten, Khadija El Kharraz Alami (stemacteur), Simon(e) van Saarloos (aantekeningen op script), Liet Lenshoek (dramaturgie), Katrien de Klein (redactie) en De Slapende Hond (geluidsstudio).
Pieter Paul Pothoven (1981) studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en aan Parsons School of Design at The New School in New York. In 2014 en 2015 was hij deelnemer aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Werk van Pothoven was onder meer te zien in The Kitchen (New York), Nest (Den Haag) en TENT Rotterdam.
Pieter Paul Pothoven, ‘Map 1814, negative no. 20’. (RARA-suspect on Trial, Amsterdam, 1988. Foto: Bert Verhoeff)
Kunstenaarsbijdrage
Ik heb ruim 18 uur aan geluidsopnames gemaakt van interviews met verschillende mensen die op de een of andere manier betrokken waren bij het activistencollectief RARA (Revolutionaire AntiRacistische Actie). Delen van deze interviews heb ik gebruikt voor het script van observatie contra observatie.
Al het door mij verzamelde bronnenmateriaal heb ik integraal geschonken aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Het RARA-archief – ARCH0404547 – zal voor het publiek worden geopend op de ochtend van 17 september 2035, vijftig jaar na de brandstichting in het Makro-filiaal in Duivendrecht, de eerste actie die door actievoerders onder de naam RARA werd opgeëist.
Naast interviews heb ik als bronnen voor het script ook gebruik gemaakt van verschillende teksten uit de jaren 1980 die anoniem zijn geschreven door RARA als collectief, of door individuele RARA-verdachten. Zoals dit politieke pleidooi dat werd voorgelezen tijdens de rechtszaak op 24 augustus 1988. De aantekeningen op het document zijn van de hand van Katrien de Klein, die als journalist verslag deed van de zaak.
‘Kommunikee’ (waarin de verantwoordelijkheid werd opgeëist) dat uitging naar de pers op de vroege ochtend van 17 september 1985, enkele uren na de aanslag van RARA op de Makro in Duivendrecht. De brief werd opgenomen in het verslag van de BVD (Binnenlandse Veiligheidsdienst, nu AIVD).
Bron: https://www.inlichtingendiensten.nl/groepen/rara, ook deel van ARCH0404547, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.
Makro, Duivendrecht, 17 september 1985 Foto: Bert Verhoeff. Bron: digitale scans van negatieven geschonken door Bert Verhoeff, deel van ARCH0404547, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.
Het gebouw op de Overtoom 274 in Amsterdam, een voormalig illegaal bordeel, werd in 1985 gekraakt door RARA-verdachten en omgedoopt tot Huize Symptoom. De aanslag op de Makro in Duivendrecht is vermoedelijk in dit huis voorbereid, evenals aanslagen op andere doelen in de jaren daarna. In een poging RARA een halt toe te roepen, viel de politie op 11 april 1988 in alle vroegte negen huizen binnen en arresteerde acht verdachten. Terwijl de verdachten elders werden opgepakt, nam de politie verschillende spullen in beslag uit het pand aan de Overtoom. Mede op grond van dit bewijsmateriaal werd één verdachte veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf. Door de ongekende omvang van al deze invallen die gelijktijdig plaatsvonden, waren er te weinig onderzoeksrechters voorhanden voor het aantal huizen. De verdediging voerde aan dat het bewijs dat werd meegenomen uit de panden aan de Overtoom onrechtmatig was verkregen omdat de onderzoeksrechter slechts dertien minuten aanwezig was geweest en niet voor de volle duur van de huiszoeking – in totaal vijf uur en vijftig minuten – zoals de Nederlandse wet voorschrijft. Op grond van deze procedurefout verlaagde de rechter de straf en werd de verdachte direct op vrije voeten gesteld. In 1993, nadat alle bewoners waren vertrokken en het pand al enige tijd dichtgetimmerd had gestaan, werd het verbouwd tot fietsenwinkel.
facade suspended is een reproductie op ware grootte van de voorgevel van het pand aan de Overtoom 274. Het is gemaakt van een typisch Nederlands koloniaal product: teakhout, gerecycled van vijf grote 17de- en 18de-eeuwse scheepskisten van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Deze kisten zijn materiële getuigen van de waardevolle privé-eigendommen en illegale handelswaar van hoge VOC-officieren die zij eens omsloten; van de handelsroutes van en naar Indonesië; en van de enorme vraag naar teakhout die grootschalige ontbossing veroorzaakte. Door deze luxe erfstukken van de Nederlandse koloniale geschiedenis te verzagen en om te smelten, hergebruik ik deze voorwerpen om een politiek raamwerk neer te zetten dat herinneringen oproept aan de geschiedenis van verzet tegen voortdurende imperialistische machtsstructuren.
Werk in uitvoering voor de installatie facade suspended, het smelten van het messing beslag van vijf 17de- en 18de-eeuwse scheepskisten van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).