Cosmism
Images From A Future Gathering
Tentoonstelling — 13 jan t/m 3 mrt 2024
De kosmische intuïties van Vasily Chekrygin en zijn tijdgenoten.
De tentoonstelling duikt in het kosmisme, een vroeg twintigste-eeuwse filosofische traditie die de redding van de mensheid zocht in technologie, het overwinnen van de dood en het verkennen van de kosmos. De tentoonstelling biedt in één tentoonstellingsruimte een gefocuste reis door de utopische en dystopische werelden van het kosmisme. Cosmism toont werken uit de Khardzhievcollectie en recente aanwinsten van de Oekraïense kunstenaar Fedir Tetianych uit de jaren 1970 en 1980.
Volgens de Russische filosoof Nikolai Fedorov, een van de grondleggers van het kosmisme, zou de mens door middel van voortschrijdende technologische ontwikkelingen onsterfelijk worden. Daarnaast zou iedereen die ooit had geleefd, kunnen herrijzen uit de dood. Omdat dit zou leiden tot overbevolking op aarde, zouden mensen gedwongen worden om de ruimte te veroveren, waar de herrezenen zouden leven op gekoloniseerde hemellichamen.
Kosmisme was ook van enorme invloed op wetenschappers, revolutionairen en kunstenaars, die in hun werk een voorstelling probeerden te maken van deze toekomstbeelden. Meest uitgesproken en hoofdfiguur in de tentoonstelling is Vasily Chekrygin (1897-1922). Met zijn tekeningen verbeeldt hij de wederopstanding van de doden zoals beschreven door Fedorov. Vallende en opstijgende mensfiguren, lichamen in lijkwaden, planeten en sterren illustreren wat Chekrygin beschrijft als de ‘exodus van chaos naar kosmos’.
Naast de werken van Chekrygin laat de tentoonstelling ook werk zien van andere kunstenaars zoals Pavel Filonov, Natalia Goncharova, Elena Guro, Ivan Leonidov, Kazimir Malevich en Mikhail Matyushin. Deze werken zijn in permanente bruikleen van de Khardzhiev Stichting. De presentatie bevat ook recente aanwinsten van de Oekraïense kosmist Fedir Tetianych uit de jaren 1970 en 1980. Daarnaast nodigt de interactieve installatie Cosmist Reading Room (2020 – heden) van Anton Vidokle het publiek uit om plaats te nemen en zich te verdiepen in zowel historische teksten als hedendaagse reflecties over het Kosmisme. Een andere interventie in de ruimte vóór de tentoonstelling is de installatie Ruler of the Stars (2009) van het kunstenaarsduo Yelena en Viktor Vorobyev uit Almaty, die gebruikmaken van kosmisme als methode.
-
Vasily Nikolaevich Chekrygin, Schets voor de serie 'Over de kathedraal van het (weder) opstaande museum', 1921, bruikleen Stichting Khardzhiev -
Kazimir Malevich, 'Tenhemelopneming van een heilige', 1907 – 1908, bruikleen Stichting Khardzhiev -
Mikhail Matyushin, 'Ruimte (360 graden overzicht)', 1920, bruikleen Stichting Khardzhiev -
Natalia Sergeevna Goncharova, 'Luchistoye more / Rayonistische zee', 1912 – 1913, bruikleen Stichting Khardzhiev
Verdieping
VIJFDE INTERNATIONALE KHARDZHIEV CONFERENTIE
Ter afsluiting van de tentoonstelling organiseren het Stedelijk Museum en de Khardzhiev Stichting op 1 en 2 maart 2024 de Vijfde Internationale Khardzhiev Conferentie, gewijd aan Kosmisme. Het programma neemt de Khardzhiev collectie als startpunt en verkent de weerklank van kosmistische ideeën in de kunst, om uit te komen bij kunstenaars en denkers van vandaag die zich een toekomst proberen voor te stellen in tijden van oorlog en de huidige klimaat-, gezondheids- en energiecrisis.
De tentoonstelling Cosmism — Images from a Future Gathering is samengesteld door Robbie Schweiger en Frank van Lamoen.
Header foto: Gert-Jan van Rooij.