TOPWERK KIRCHNER
WEER TE ZIEN NA RESTAURATIE
Nieuws — 4 sep 2025
Het Stedelijk Museum heeft dankzij steun van het Art Conservation Project van de Bank of America een van de topwerken van de Duitse kunstenaar Ernst Ludwig Kirchner kunnen restaureren. Het gaat om een van de belangrijkste werken - Nacktes Mädchen Hinter Vorhang (Fränzi) - uit de collectie Duitse expressionisme in het Stedelijk en is weer te zien in de collectieopstelling Yesterday Today – Collectie tot 1950.
Rein Wolfs, directeur Stedelijk Museum: “Het restaureren van een dergelijk werk is tijdrovend, intensief en ook zeer kostbaar. We zijn de Bank of America dan ook zeer erkentelijk dat we deze restauratie dankzij hun genereuze Art Conservation Project hebben kunnen uitvoeren. Deze Kirchner is een belangrijk werk in de collectie Duits expressionisme van het Stedelijk, we zijn blij dat we het weer kunnen toevoegen aan de vaste collectieopstelling.”
Andrea Sullivan, International Executive; Head of Social and Environment group at Bank of America: “Via het Bank of America Art Conservation Project identificeren we waardevolle kunstwerken die restauratie nodig hebben. Sinds de oprichting van het project in 2010 zijn er 275 beurzen toegekend in 40 landen om schilderijen, sculpturen, werken op papier, manuscripten en archeologische stukken te restaureren. Het is een eer geweest om samen te werken met het Stedelijk Museum om dit fenomenale meesterwerk van Kirchner te conserveren. We kijken ernaar uit om het weer te zien in de opstelling en zijn verheugd dat het ook weer toegankelijk is voor toekomstige generaties.”
ONDERZOEK NAAR DE VERF VAN KIRCHNER
Het was al enige tijd bekend dat dit werk niet in een goede conditie verkeerde. Dat heeft te maken met de materialen die Kirchner gebruikte: de kunstenaar experimenteerde veel om het door hem gewenste matte oppervlak te verkrijgen. Hij probeerde bijvoorbeeld het oliebindmiddel uit de tubes olieverf te verminderen en vulde aan met was en terpentine. Hierdoor bevat de verf weinig bindmiddel, is de verf broos en hecht die minder goed aan het grove juten doek. Met als gevolg dat in de afgelopen decennia kleine stukjes verf hebben losgelaten. Reden voor het Stedelijk om in de zomer van 2024 diepgaand onderzoek te doen naar de staat van de verflaag van het schilderij en naar de techniek die Kirchner gebruikte. Duidelijk werd dat hij twee keer aan het schilderij heeft gewerkt: in 1910 en in 1926.
DE RESTAURATIE
In het proces om het werk te restaureren werden alle lacunes in kaart gebracht en werd zorgvuldig alle loszittende verf met een lijm vastgezet – zo mat mogelijk, zonder glans of kleurverdieping, om esthetisch dicht bij het originele oppervlak te blijven. In het najaar van 2024 werden de lacunes één voor één opgevuld – een proces van maanden. Eerst werd elke lacune met een vulling op niveau gebracht, met gebruik van een bindmiddel gemengd met krijt. Door deze witte invulling werd het zeer zichtbaar om hoeveel lacunes het ging. Daarna volgde het retoucheren in de juiste kleur, een proces dat onlangs is afgerond. Meerdere preventieve maatregelen, zoals een klimaatinlijsting, zorgen er nu voor dat het schilderij over de komende decennia stabiel blijft.
DUITS EXPRESSIONISME
Het Stedelijk beheert een belangrijke verzameling Duits expressionisme, met werken van onder meer Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938), een van de oprichters van Die Brücke, een groep expressionisten rond Dresden. De kunstenaars zetten zich af tegen de natuurgetrouwe afbeelding van de werkelijkheid die de academies doceren. In antwoord daarop focussen de impressionisten zich op de impressie, de waarneming van het moment, en keren de expressionisten zich meer naar binnen en projecteren hun eigen gedachten en emoties op de wereld. Zij uiten zich vaak in felle kleuren, harde lijnen en robuuste vormen, vaak geïnspireerd door kunst uit Afrika en Oceanië die tijdens de koloniale overheersing in Europa wordt tentoongesteld, en door kunstenaars verzameld.
Kirchners Nacktes Mädchen Hinter Vorhang (Fränzi) uit 1910/26 toont het jonge meisje Fränzi in zijn atelier, dat was ingericht met zijn handgemaakte meubelen, schilderijen, tekeningen en wandkleden. In 2021 werd in de tentoonstelling Kircher en Nolde: Expressionisme. Kolonialisme de context waarin dit werk gemaakt is en wat erop te zien is, verder uitgelicht.
Het werk werd door Willem Sandberg in 1955 aangekocht voor de collectie, nadat hij in 1949 en 1951 al ambitieuze tentoonstellingen over het Duits expressionisme in het Stedelijk had gepresenteerd. Daarmee zette het Stedelijk niet alleen in Nederland maar ook internationaal de toon voor de naoorlogse herwaardering van deze door het nazi-regime als ‘entartet’ verklaarde kunstenaars. (bron: Carolien Roodenburg, Expressie en ordening. Het verzamelbeleid van Willem Sandberg voor het Stedelijk Museum, 1945-1962, 2004)
BANK OF AMERICA ART CONSERVATION PROJECT
Het Bank of America Art Conservation Project werd in 2010 gelanceerd. Sindsdien heeft de bank 275 restauratieprojecten in veertig landen op zes continenten gefinancierd, van werken die vaak zijn aangewezen als nationaal erfgoed. Deze projecten vertegenwoordigen verschillende kunststromingen, media, tijdsperiodes en culturen, en weerspiegelen de creativiteit en passie van mensen over de hele wereld, gedurende honderden, zelfs duizenden jaren. Ga voor meer informatie over het Art Conservation Project naar www.bankofamerica.com/arts.
NOOT VOOR DE REDACTIE
Voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u contact opnemen met de Press Office van het Stedelijk Museum, pressoffice@stedelijk.nl.
Voor meer informatie over het Art Conservation Project van de Bank of America kunt u contact opnemen met Carolien Pors, carolien@porscommunicatie.nl.
