In Memoriam: Michel Quarez (1938-2021)
Nieuws — 11 dec 2021
Het stemt het Stedelijk Museum droevig te moeten meedelen dat grafisch vormgever Michel Quarez op 8 december 2021 is overleden in Saint-Denis. Quarez verwierf vooral bekendheid met zijn kleurrijke gezeefdrukte affiches. Zijn oeuvre vormt een belangrijk onderdeel van de collectie grafische vormgeving van het Stedelijk. De levendige figuren op zijn affiches zijn ook onderdeel van de actuele collectiepresentatie
'Tomorrow’s A Different Day'.
Namens het Stedelijk Museum heb ik oud-conservator Carolien Glazenburg, mijn voorgangster en goede vriendin van Michel Quarez, gevraagd om het in memoriam te schrijven.
Thomas Castro - Conservator Grafische Vormgeving
Dertig jaar lang was het vanzelfsprekend dat het Stedelijk Museum affiches verwierf van Michel Quarez. Ada Stroeve, mijn voorgangster als conservator grafische vormgeving, die hem begin jaren negentig leerde kennen, zei tegen mij: ‘Je moet iets van hem kopen, want hij is vreselijk goed en moet gesteund worden.’ Sedertdien gingen we tijdens onze jaarlijkse gang naar Parijs altijd bij Quarez op bezoek, wat ik bleef doen nadat Ada met pensioen was gegaan. In 2000 vroeg zij Quarez het affiche voor haar afscheidstentoonstelling Dans la Rue te maken.
Het was een avontuur om naar Michel te gaan. Na een lange metro rit naar Saint-Denis, de noordelijke voorstad die na de aanslag op de Bataclan internationaal bekend zou worden, was de overgang van de brede welvarende straten van Parijs naar die totaal andere van deze noodlijdende voorstad groot: de vrouwen in prachtig kleurrijke Afrikaanse kleding, de talloze jongeren die op straat rondhingen en de voelbaar aanwezige uitzichtloosheid.
In de Rue Auguste Poullain kwam je via een gangetje terecht in een verwilderde tuin, waar Michel woonde in een klein huis. Een keuken, een hok met een enorme hoeveelheid rollen affiches en een atelier even kleurrijk als Michels affiches. Uren hebben we daar doorgebracht, discussiërend, theedrinkend, terwijl onze gastheer voortdurend werk tevoorschijn haalde. Michel was een aimabel mens die zeer gepassioneerd kon raken over door hem bewonderde kunst en kunstenaars en over misstanden in de kunstwereld en de maatschappij.
Hij was de zoon van een Franse beroepsmilitair die in Syrië was gestationeerd, waar Michel in 1938 in Damascus werd geboren. Terug in Frankrijk volgde hij een opleiding aan de l’École Nationale Superiéure des Arts Décoratifs. In 1961 ging hij een jaar in opleiding bij de godfather van het Poolse affiche: Henryk Tomaszweski (1914-2005), die doceerde aan de academie in Warschau. Daar werden ook de latere leden van het roemruchte Franse ontwerperscollectief Grapus (Pierre Bernard, Gérard Paris-Clavel, Alec Jordan) geschoold. Voor een korte tijd was Michel ook lid van Grapus.
Pas eind jaren tachtig, na een carrière in de reclame en nadat hij vooral als illustrator had gewerkt, begon hij affiches te ontwerpen, veelal gezeefdrukt. Het eerste wat opvalt aan de affiches van Michel Quarez: de kleuren. Felgroen en -blauw, neon-roze en knetterend geel, ze trekken onmiddellijk de aandacht in het straatbeeld. Logo’s weigerde hij toe te voegen. Op die stelregel maakte hij een ongebruikelijke uitzondering voor het affiche voor zijn tentoonstelling in het Stedelijk in 2006. Soms werkte hij slechts lineair in zwart-wit, af en toe ontstond een tekening in een enkele zwarte lijn op gekleurde vlakken. In Michels werk spelen mensen de hoofdrol èn Saint-Denis met haar overwegend allochtone bevolking is het een voortdurende inspiratiebron voor hem geweest. De geëngageerde Quarez koos vaak de problemen van deze banlieue rond integratie, discriminatie, homo-emancipatie, jeugdzorg, illegaliteit, aidsbestrijding en werkloosheid als onderwerp. Hij behandelde ook lokale gebeurtenissen, zoals de opening van een zwembad, de strijd tegen een vervuilend bedrijf, rondhangende werkzoekende jongeren en affiches voor de voetbalkampioenschappen die onder andere in het Stade de France in Saint-Denis werden gespeeld. Het mannetje dat het eigen hoofd als bal gebruikt, oogt aanvankelijk humoristisch en lichtzinnig, maar stemt tot nadenken: want wie verliest nou zijn hoofd bij voetbal?
-
Michel Quarez, Citoyens, 2014 -
Michel Quarez, Images pour la lutte contre le Sida, 1993 -
Michel Quarez, Vos Papiers!, 1997 -
Michel Quarez, Bonjour Voisin, 1994 -
Michel Quarez, Saint-Denis, 1998 -
Michel Quarez, Cinema à Bobigny, 2007 -
Michel Quarez, La Baleine, 1996
De typografie die de boodschap van het affiche vereist, schilderde hij. Slechts éénmaal maakte hij gebruik van de computer, voor het groene affiche dat in de reeks Images pour la lutte contre le Sida (1992) ontwierp. Daarna wilde hij dat nooit meer. De emotie die hij wilde overbrengen, kon hij alleen schilderend uitten, de fysieke handeling van het hanteren van de kwast, was van groot belang voor Quarez’ werk. Hij vond dat zijn opwinding dan wel betrokkenheid over een bepaald onderwerp werden afgevlakt, belemmerd zelfs, door een computer die rechtstreeks contact met het papier verhinderde.
Wat maakt de affiches van Quarez zo aantrekkelijk? Ze geven een tijdsbeeld zonder modieus te worden en bevatten beeldiconen die op zeer verrassende wijze werden verwerkt. Humor is altijd aanwezig en de boodschap wordt vaak teruggebracht tot de simpelste essentie, wat alleen maar bijdraagt aan de duidelijkheid en zeggingskracht. Bijvoorbeeld: twee beentjes met een zwembroekje van onderaf gezien voor een nieuw zwembad; wie herinnert zich niet de angstige uren van eerste zwemlessen? En zoals eerder gezegd: ze bevatten een unieke explosie van kleur die hij maakte door net zolang de drukpers bij te sturen totdat het affiche zijn goedkeuring kon wegdragen.
In Amsterdam heeft Michel samengewerkt met de keramisten Norman en Florentine Trapman teneinde een groot kleurrijk tegeltableau voor het Kinderkookcafé in het Vondelpark (2007) tot stand te brengen. In Nederland oogst zijn werk veel waardering. Hij zei altijd: ‘Dankzij Nederlandse verzamelaars heb ik mijn centrale verwarming kunnen betalen.’
Het Stedelijk Museum in Amsterdam organiseerde in 2006 een tentoonstelling van Michel in het Stedelijk Museum CS. De Bibliothèque Forney in Parijs hield een grote retrospectieve tentoonstelling van Quarez in 2009, waarbij ook een monografie verscheen. Amsterdam mag zich gelukkig prijzen met het prachtige tegeltableau aan de rand van het Vondelpark en de collectie van het Stedelijk herbergt een fraaie afspiegeling van zijn oeuvre, waarvan de huidige conservator grafische vormgeving, Thomas Castro, een keuze ophing in de vaste collectie-opstelling in zaal 1.10.
Het is verdrietig te moeten wennen aan het idee dat ik niet meer kan afreizen naar Saint-Denis naar Michel, die je altijd hartelijk welkom toeriep vanuit zijn tuin. Hij was een bijzonder mens, een weergaloze kunstenaar die affiches nalaat die passen in de traditie van de grote Franse schilderende ontwerpers zoals De Lautrec, PAL, Cassandre, Loupot en de door Michel zeer bewonderde Savignac. Hij gebruikte het vlak van het affiche om ongenoegen over maatschappelijke misstanden te uiten, maar ook om iedereen te wijzen op de kleine vreugden van het alledaagse. De abri’s in Saint-Denis zullen nooit meer zo kleurrijk worden gevuld, nu Michel er niet meer is.
Carolien Glazenburg, voormalig conservator grafische vormgeving SMA
